از پرداخت الکترونیک تا پرداختیار
با ورود تدریجی فضای آنلاین به کشور از حدود ۱۵سال پیش، کمکم فناوریهای پرداخت هم وارد ایران شدند و با صدور کارتهای بانکی برای مشتریانشان بانکها پرداخت با کارت (CP) و بدون حضور کارت (CNP) را وارد کشور کردند.
تاریخچه پرداخت الکترونیک
در ۹۵ سالی که از عمر بانکداری ایرانی از زمان تاسیس بانک سپه در سال ۱۳۰۴ میگذرد، بانکها همیشه مرکزِ عملیاتِ مالی بودهاند. اما با پیچیدهتر شدن ساختار اجتماعی و اقتصادی کشور، فعالیت های مالی دیگری مانند کارگزاری بورس و بیمهها نیز در کنار بانک ها شکل گرفتند. پس از آن با ورود تدریجی فضای آنلاین به کشور از حدود ۱۵سال پیش، کمکم فناوریهای پرداخت هم وارد ایران شدند و با صدور کارتهای بانکی برای مشتریانشان بانکها پرداخت با کارت (CP) و بدون حضور کارت (CNP) را وارد کشور کردند.
تصمیم نهادهای قانونگذاری و بانک مرکزی در این زمان این بود که بانکها مستقیم به ارائهی ابزارهای پرداخت نپردازند و شرکتهای پرداخت الکترونیک (PSP) برای انجام این خدمات تاسیس شدند. ۱۲شرکتی که در این زمان تاسیس شدند همچنان امروز هم تنها ارائهدهندگانِ اصلیِ خدمات پرداخت در کشور هستند. فعالیت این شرکتها همانطور که حتما بیشتر ما به یاد داریم ابتدا با ارائهی دستگاههای کارتخوان در فروشگاهها و مغازههای کشور همهگیر شد و سپس با گسترش فضای آنلاین در کشور برای پاسخ به نیاز کسبوکارهای شکل گرفته در این فضا به درگاه پرداخت اینترنتی رسید.
درگاه پرداخت واسط
وقتی تقاضا برای درگاه پرداخت با گسترش کسبوکارهای آنلاین افزایش یافت، مشکلاتی که در روش عرضهی این ابزار توسط شرکتهای پرداخت وجود داشت هم کمکم نمایان شدند. این شرکتها شرایط سختگیرانهای برای عرضهی درگاه اینترنتی به کسبوکارها داشتند. در بسیاری موارد لازم بود کسبوکارها قرارداد همکاری با شرکت پرداخت امضا کنند، وبسایتهای میزبانِ درگاه لازم بود اینماد داشته باشد و بسته به مورد کسبوکارها باید فرم یا فرمهای مختلفی را حضوری در بانکها پر میکردند. تعدد این شرایط برای دریافت درگاه پرداخت این فرآیند را برای بسیاری از کسبوکارها طولانی کرد، بگذریم از اینکه چنین فرآیندی با ذات چابک کسبوکارهای تازه هم همخوان نبود. به این ترتیب تعداد قابل توجهی از کسبوکارهای خرد و متوسط نتوانستند به درگاه پرداخت ارائهشده توسط شرکتهای پرداخت دسترسی داشته باشند، هرچند تقاضا برای چنین درگاهی همچنان وجود داشت.
این تقاضا از ۱۰ سال پیش منجر به شکلگیری شرکتهایی شد که درگاه پرداخت واسط به کسبوکارها ارائه میدادند و پلی بین کسبوکارهای خرد و متوسط و شرکتهای پرداخت برقرار میکردند. ظهور این شرکتها کمکم آغازکنندهی حوزهی فینتک را در کشور شد. گرفتن درگاه واسط برای کسبوکارها بسیار آسانتر بود و سریعتر بود. شرکتهای تازه داشتن اینماد را برای کسبوکارها الزامی نمیدانستند و مراحل ثبتنام و دریافت خدمات از آنها کاملا به صورت غیرحضوری انجام میشد.
مجوز پرداختیاری
با شکلگیری درگاه واسط، بانک مرکزی مشغول تعیین مقرراتی برای تنظیم فضای کاری و مالی این درگاهها شد. مقرراتی که بعد از مذاکرات فراوان با متخصصین و فعالان گوناگون صنعت پرداخت منجر در پیشنویسی به نام «سند پرداختیاری» منتشر شدند.
سند پرداختیاری را بانک مرکزی و شاپرک (بازوی اجرایی بانک مرکزی) به عنوان چهارچوبی برای عملکرد درگاه واسط تنظیم کردند. سندی که در آن شرکتهای ارائهدهندهی این درگاه پرداختیار نامیده شدند. در این سند جزییات گوناگون نحوهی فعالیت این درگاهها تعیین شد. جزییاتی که تنها در مورد درگاه پرداخت واسط نوشته شده است و دیگر ابزارهای پرداخت را شامل نمیشود. پس از تنظیم و سپس ابلاغ رسمی و اجرای این سند در پاییز ۹۹، بانک مرکزی مجوزهایی برای شرکتهای پرداختیار صادر کرد. تا کنون بیش از ۱۰۰ شرکت پرداختیار این مجوز را دریافت کردهاند و شرکتهای بسیار دیگری (بیش از ۳۰۰ شرکت) نیز در صف انتظار صدور آن قرار دارند.
چهارچوب سند پرداختیاری این اجازه را به پرداختیارها داده است که مزیتهای مختلفی نسبت به شرکتهای پرداخت داشته باشند. مزیتهایی که علاوه بر ثبتنام و راهاندازی سریعتر و آسانتر ، شامل امکان ارائهی همزمان خدماتشان روی زیرساخت چندین شرکت پرداخت هم میشود. این مزیت منجر به شکلگیری درگاه پرداخت هوشمند شد. درگاهی که در زمان پایین بودن خدمات هر شرکت پرداخت، به صورت خودکار به زیرساخت شرکت پرداخت دیگری منتقل میشود. این روش باعث میشود که چنین درگاهی از تکتک درگاههای شرکتهای پرداخت دسترسیپذیری و خدمترسانی پایداریتری داشته باشد. در کنار این مزیتها پرداختیارها ساختارهای سبکتر و چابکتر هم دارند. ساختارهایی که به آنها این امکان را داده است که خدماتشان را برای کسبوکارهای مشتریشان اختصاصیسازی کنند، امکانی که شرکتهای بزرگتر پرداخت لزوما امکان انجام آن را ندارند. همچنین شرکتهای پرداختیار معمولا ابزارهایی مانند تسهیم (سهمبندی و تقسیم پولهای دریافتی بین مخاطبان) را هم به کسبوکارهای مشتریشان ارائه میدهند.
وندار فراتر از یک پرداختیار
وندار شرکت پرداخت الکترونیکی است که راهکارهای مختلفی در این حوزه ارائه میدهد و در میان شرکتهایی دارای مجوز پرداختیاری از بانک مرکزی، جایگاه ویژهای دارد. این زیرمجوعهی بانک آینده، که یکی از فعالترین شرکتهای در حوزهی پرداختیاری است، اما به هیچوجه محدود به این حوزه نمانده و خدمات خود را در تمامی حوزههای دریافت و واریز وجه گسترش داده است. وندار با خدماتی مانند تسویه آنی و برداشت خودکار حق اشتراک روی بستر برداشت مستقیم (Direct Debit) به سمت یکپارچهسازی دریافت و واریز وجه برای کسبوکارها حرکت میکند و امیدوار است در آیند به یکی از نخستین بانکهای نوین در کشور تبدیل شود.