چرا یارانه نقدی نتوانست قدرت خرید مردم را افزایش دهد؟

به گزارش ایلنا، شاید در همه کشورها مهمترین وجه پرداخت‌های انتقالی دولت، یارانه باشد که به اشکال مختلف و بسته به درجه پیشرفتگی اقتصاد تخصیص داده می‌شود. مثلا در کشوری مانند ایالات متحده آمریکا بعنوان قدرت نخست اقتصاد که به تنهایی نزدیک به یک چهارم تولید ناخالص جهانی را در دست دارد بیشتر  پرداخت برای تقویت نهادهای مدنی مانند رسانه‌ها صورت می‌گیرد اما در کشورهای در حال توسعه که با موضوع تامین معیشت روبه رو هستند این پرداخت‌ها معمولا بصورت مستقیم و نقدی یا بر روی کالاها جهت ارزان شدن آن وضع می‌شود.

شاید برای نخستین بار پس از بحران بزرگ 1929 و ظهور افکار اقتصاددانانی مانند کینز مبنی بر مداخله دولت در اقتصاد و پس از بروز دو جنگ جهانی موضوع یارانه مطرح شود. در واقع پس از جنگ جهانی دوم دولت به صورت عملی وارد بازار شد، و کالاهایی را به قیمت بالاتر از قیمت بازار از تولیدکننده خریداری کرد.

در ایران و بویژه دهه 40 خورشیدی یارانه در اقتصاد ایران پررنگ‌تر شد تا اینکه از در نیمه دوم سال ۱۳۸۹ طرح هدفمندی یارانه‌ها اجرا شد که طبق آن یارانه‌ها از تزریق مستقیم به بازار و صنایع به پرداخت نقدی تغییر شکل داد که براساس آن ماهانه به ازای هر نفر 45500 تومان واریز می‌شود که با توجه به کاهش شدید ارزش پول ملی و تورم فزاینده دیگر تاثیر خود را از دست داده است بگونه‌ای که در حال حاضر نرخ هر شانه تخم مرغ برابر با این یارانه نقدی است.

همچنین دولت از آبان سال 98 و به دنبال سهمیه بندی بنزین تصمیم گرفت بخشی از عواید حاصل از آن را در قالب یارانه معیشتی به مردم بازگرداند و به گفته دولت از ۲۵ میلیون خانوار کشور، ۱۸ میلیون خانوار این کمک را می‌گیرند و ۷ میلیون خانوار هم از نظر اقتصادی توانمندترند، نمی‌گیرند، جمع افرادی که این کمک را می‌گیرند ۶۰ میلیون نفرند.

براین اساس خانواده های یک نفره 55 هزار تومان، خانواده‌های دو نفره 103 هزار تومان، خانواده‌های سه نفره 138 هزار تومان، خانواده‌های چهار نفره 172 هزار تومان و خانواده‌های پنج نفره و بیشتر 205 هزار تومان یارانه معیشتی دریافت خواهند نمود.  البته دولت دوباره پس از شیوه بیماری کرونایی، یارانه ویژه‌ای را برای این طرح در نظر گرفته است.

معمولا پرداخت یارانه به سه شکل تولیدی، خدماتی و مرفی با اهداف؛ اقتصادی، توسعه‌ای، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی انجام می‌شود. این اهداف می‌تواند در پرداخت یارانه به مصرف‌کننده، تولیدکننده، ادارات خدماتی، صادرکننده یا واردکننده تحقق یابد. و به‌طور کلی سه هدف عمده دارد که عبارتند از؛ هدفمند کردن بکارگیری منابع کمیاب، تثبیت قیمت‌ها و توزیع درآمد.

با در نظر گرفتن شرایط کنونی اقتصاد که در دوران ویژه قرار دارد، این پرسش مطرح می‌شود که آیا دولت توانسته به اهداف مورد نظر خود در موضوع یارانه برسد؟ آیا پرداخت یارانه برای هر موضوع و معظل اقتصادی میتواند منطق اقتصادی داشته باشد؟ در شرایط دشواری کنونی، کارایی یارانه بیشتر است یا کوپن؟ و پرسش‌های دیگر...

مرتضی عزتی در گفت‌وگو با ایلنا در مورد کارآیی یارانه اظهار داشت: اساساً وضعیت معیشت مردم از طریق تولید تامین می‌شود و اگر تولید شرایط مناسبی داشته باشد نیازهای مردم از طریق درآمدهای حاصل از آن که به صورت کارگر، شاغل و طرق دیگر کسب می‌کند تامین می‌شود.

وی ادامه داد: پرداخت یارانه باید منطقی و قاعده‌های مشخص و از پیش تعیین شده‌ای داشته باشد، این گونه نباشد که در قالب منافع سیاسی در مورد هر موضوعی یارانه مطرح شود که در این صورت از نظر منطق حکومت‌داری و علمی نیز درست نیست.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: یارانه به صورت کوتاه مدت می‌تواند وضعیت افراد را بهبود ببخشد اما پس از مدتی متوقف یا ارزش آن کاهش و در نتیجه تاثیرگذار خود را از دست می‌دهد بنابراین درآمد پایدار و ثابت است که خانوارها را به رفاه می‌رساند. آنچه در ایران امروز به عنوان یارانه پرداخت می‌شود بسیار کم‌اثر و کوتاه مدت است‌ و دولت می‌تواند هزینه صرف شده را در راستای بهبود وضعیت تولید و اشتغال صرف کند.

وی افزود: از سوی دیگر می‌توانست این هزینه‌ها را به صورت بلندمدت از کانال بهبود وضعیت و گسترش بیمه و اقدامات مربوط به تامین اجتماعی نظام‌مند که افراد در آن مشارکت دارند، صرف کند. به گونه‌ای که با تقویت بیمه بهداشت و بیکاری، هزینه‌های زندگی و درمان مردم را کاهش دهد.

عزتی استفاده از کوپن را در این شرایط غیرمنطقی دانست و افزود: آنچه بحث جدیدی درباره کوپن مطرح شده است از لحاظ علمی قابل قبول نیست به ویژه اینکه کوپن در شرایط کمبود کالا استفاده می‌شود، نه در شرایطی که تورم زیاد است. در شرایط کنونی ما در هیچ کالایی کمبود نداریم بلکه مشکل ما قیمت بالا و فشار درآمدی است که در اینگونه موارد کوپن کاربردی ندارد. در واقع یارانه نقدی کمک به معیشت است اما کوپن در موضوع تقسیم و توزیع کاربرد دارد.

وی ادامه داد: الان هیچ منطقی برای استفاده از کوپن وجود ندارد همچنین هزینه‌های زیادی را به دولت و جامعه تحمیل می‌کند و می‌تواند حواشی و هزینه‌های زیادی مانند رانت را در پی داشته باشد. اگر دولت بتواند همین مبلغ را به یارانه نقدی اضافه کند دیگر هیچ نیاز به کوپن وجود ندارد مگر اینکه اهداف دیگری مانند منافع فردی یا مسائل دیگر پشت پرده باشد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: همچنین پرداخت یارانه ماهانه 30 لیتر بنزین برای هر ایرانی که از سوی برخی نمایندگان مطرح شده همان دور باطل است، مگر یارانه معیشتی برای مابه التفاوت نرخ بنزین پرداخت نمی‌شود؟