بازار وجوه بین بانکی و بازار اوراق دولتی لازمه عملیات بازار باز/ خطر پولی کردن کسری بودجه وجود دارد

به گزارش ایلنا، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اقدام به بررسی عملیات بازار باز کرده است که طبق این گزارش؛ بانک‌های مرکزی در چارچوب سیاست‌های پولی خود، تلاش می‌کنند جریان پول در اقتصاد را به گونه‌ای مدیریت کنند که در ثبات بخش واقعی و اسمی اقتصاد اختلال ایجاد نشود و فعالیت‌های تولیدی بنگاه‌های اقتصادی با کارایی بیشتر ادامه پیدا کند. عملیات بازار باز یکی از اجزای سیاست‌گذاری پولی مدرن است که بسیاری از بانک‌های مرکزی در دنیا از آن بهره می‌برند؛ اما متأسفانه بانک مرکزی ایران از این ابزار محروم بوده است. طراحی و راه‌اندازی این عملیات برای بانک مرکزی یک ضرورت فوری به‌شمار می‌رود و نباید اهتمام به اجرای این امر به تأخیر بیفتد. صرفنظر از اینکه قانون بودجه جای این قسم از احکام نیست، اما به هر تقدیر در بند «م» تبصره «5» قانون بودجه سال 1398 بانک مرکزی مجاز به انجام عملیات بازار باز و خرید و فروش اوراق مالی اسلامی منتشره دولت و وثیقه‌گیری اوراق مذکور در ازای اضافه برداشت بانک‌ها و یا اعطای خط اعتباری شده است.

این گزارش می‌افزاید: اجرای مؤثر عملیات بازار باز منوط به وجود قواعد و بسترهای ویژه‌ای است که در گزارش به تفصیل بیان شده است. به طور مشخص عدم پیروی از قاعده مالی از سوی دولت و عدم استقلال کافی بانک مرکزی از دولت در چارچوب قوانین و مقررات کنونی، ازجمله عواملی است که باعث می‌شود عملیات بازار باز از کارویژه خود یعنی ابزار سیاست پولی منحرف شود و عملا اثرگذاری مورد انتظار در تحقق اهداف سیاست پولی را نداشته باشد. ازسوی دیگر در صورتی که بانک‌های فعال در شبکه بانکی به دلیل عدم مدیریت ریسک نقدینگی و اعتباری  ناشی از عدم توسعه‌یافتگی دانش فنی، آشنا نبودن به استانداردهای روز، تخلف از مقررات و ... ـ و یا وجود محدودیت‌های دیگر مانند نبود بازار بین بانکی عمیق یا بازار اوراق نقد و یا حتی وضعیت نامناسب ترازنامه‌ای، در عمل مدیریت نقدینگی صحیحی نداشته باشند، عملیات بازار باز فاقد کارآیی و کارآمدی مد نظر در سیاست‌گذاری پولی بانک مرکزی خواهد شد.

این گزارش ادامه می‌دهد: علاوه بر این، آماده و در دسترس بودن بسترهای عملیاتی مناسب برای بانک مرکزی یکی دیگر از لوازم اجرای مؤثر عملیات بازار باز است. به طور مشخص لازمه امکان‌پذیری عملیات بازار باز وجود چند بازار مالی توسعه یافته و دارای تعامل متقابل است. بازار وجوه بین بانکی و بازار اوراق دولتی مهمترین این بازارها هستند، اما هنوز این بازارها نسبت به وضعیت مطلوب برای پشتیبانی از عملیات پولی فاصله زیادی دارند.

گزارش مرکز پژوهش‌ها تاکید دارد: باید توجه داشت که فراهم شدن این مقدمات و لوازم قطعا زمانبر خواهد بود. بر این اساس ممکن است در کوتاه‌مدت نتوان این عملیات را ابزاری قابل اعتماد برای پاسخگویی به نیازهای بانک مرکزی قلمداد کرد. البته انتظار می‌رود طول این دوره زمانی به کیفیت برنامه‌ریزی، اهتمام‌ورزی، جامع‌نگری مذکور وابسته باشد. در شرایط کنونی، نیاز دولت به تأمین منابع مالی و نیز شرایط ویژه نظام بانکی کشور، این امکان را به وجود آورده‌اند که عدم دقت در راه‌اندازی عملیات بازار باز و عدم رعایت اقتضائات مربوطه، به‌ راحتی باعث سریز شدن بخش مهمی از مشکلات دولت و شبکه بانکی به ترازنامه بانک مرکزی شود. به عبارت دیگر مخاطره جدی که باید آن را در نظر داشت آن است که عملیات بازار باز تبدیل شود به ابزاری برای پوشاندن کسری بودجه دولت از طریق پایه پولی به این صورت که دولت برای تأمین هزینه‌های خود اوراق بدهی منتشر کند و بانک مرکزی موظف شود این اوراق را خریداری کند. به بیان دیگر، در شرایط کنونی این خطر وجود دارد که عملیات بازار باز که یکی از عملیات‌ها و ابزارهای سیاستگذاری پولی است، به ابزاری برای پولی کردن کسری بودجه دولت تبدیل شود.

این گزارش تصریح کرد: ازسوی دیگر نیز با توجه به وجود بانک‌های ناسالم در نظام بانکی کشور، در صورتی که موضع انفعالی بانک مرکزی در قبال اضافه برداشت توسط بانک‌های ناسالم ادامه یابد (مشابه آنچه طی سال‌های 1393-1397 شاهد بودیم)، کارکرد عملیات بازار باز به عنوان یک ابزار سیاست پولی کاملا از بین خواهد رفت و صرفا کارکرد نمایشی خواهد یافت. بر این اساس توجه به تمهید پیش‌نیازهای موفقیت عملیات باز در شرایط کنونی ضرورت دارد.