بی عدالتی محض در توزیع یارانه پنهان برق /ضرورت اصلاح تعرفه برق مازاد بر الگوی مصرف مشترکین برای مشترکین پر مصرف

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایلنا؛ جواد نوفرستی، محقق و کارشناس در حوزه اقتصاد انرژی و رئیس انجمن جامعه ایمن کشور، در نشستی با حضور فعالین صنعت برق در مورد ماهیت یارانه سوخت در بخش برق گفت: در ابتدا باید به موضوعی تحت عنوان "حسابداری هزینه های فرصت از دست رفته" اشاره شود، که این موضوع فراتر از حسابداری قیمت تمام شده است که البته در حوزه برق، همین را هم نداریم.به بیانی دیگر، یکی از مشکلات بر سر راه تعیین قیمت برق آن است که در ایران عنوان هزینه‌های فرصت، مورد بررسی اصولی قرار نگرفته است به همین دلیل قبل از هرچیز، ضرورت موضوع حسابداری فرصت‌های از دست رفته باید مورد توجه قرار گیرد.

وی افزود: یکی از این فرصت‌های از دست رفته که هزینه بالایی به خود اختصاص داده و مشکلات عدیده‌ای را رقم زده است موضوع یارانه پنهانی است که از بیت المال (جمعیت هشتاد و یک میلیون و دویست هزار ایرانی براساس آخرین آمار سرشماری کشور)، به انرژی اختصاص می‌یابد.

وی به شرح بیشتر این موضوع پرداخته و یادآور شد: با هزینه‌های کلان بیت المال، برق تولید می‌شود و با کمترین اعداد و ارقام ممکن به صورت نابرابر و ناعادلانه در اختیار مشترکین و افراد قرار می‌گیرد، به بیان شفاف‌تر افراد به صورت ناعادلانه و نابرابر از یارانه برق بهره مند می‌شوند.

نوفرستی ادامه داد: زمانی که ایده کارت انرژی در اسفند 92 ارائه شد، اولویت با انرژی مصرفی بخش خانگی بود (برق و گاز یا سوخت جایگزین) در واقع باید اظهار داشت بخش خانگی و غیر مولد،  جایی است که انرژی را می‌سوزاند و عمدتا به هدر می‌رود و اتفاقا خروجی آن رفاه و آسایش مردم نیست اما چون در این زمینه طی فرایند اشتباهی "یارانه پنهان" تعلق می‌گیرد، مردم هیچگاه ارزش واقعی یک متر مکعب گاز یا یک کیلووات ساعت برق را لمس نمی‌کنند و ارزش آن را آن طور که باید درک نمی‌کنند، به طور مثال در حال حاضر در زمستان بخاری و شومینه را روشن کرده و به محض احساس گرما طیف گسترده‌ای از مردم پنجره های خود را باز می‌کنند، این دقیقا به آن معناست که آنها از ارزش واقعی گاز و برق مطلع نیستند. در صورتی که در حقیقت حداقل متوسط هزینه‌ای که از طریق بیت المال به عنوان یارانه پنهان به برق تولیدی تا نقطه مصرف تعلق می‌گیرد، ده برابر چیزی است که ما به عنوان قبض پرداخت می‌کنیم.

رئیس انجمن جامعه ایمن کشور، بیان کرد: ایده‌آل‌ترین شکل توزیع یارانه‌ها، در قالب کارت اعتباری یارانه انرژی برابر است، که قادر است به  کامل ترین شکل ممکن تمام افراد را از یک سطح برابر و عادلانه از یارانه بهره مند کند و یکی از موارد قابل توجه در اجرای این طرح منافع دوسویه دولت و مردم است. به نحوی که با توجه به متوسط مصرف هر منطقه، حد مجازی برای آن در نظر گرفته می‌شود (مثلا سقف مصرف 75 تا 80% مشترکین هر منطقه) و با احتساب نرخ متوسط کشورهای همسایه یا متوسط نرخ صادرات و واردات، به نرخ آزاد شناور محاسبه و در کارت اعتباری شارژ می‌شود. حال با اعمال نرخ جدید، تک نرخی، آزاد و شناور و حتی حذف جدول پله‌های مصرف فعلی، در صورت مصرف کمتر، مازاد ریالی آن در اختیار مردم قرار می‌گیرد و این موضوع می‌تواند به یک عامل مهم انگیزشی در مدیریت مصرف برق خانگی و حتی گاز و بنزین تبدیل شود.

وی بیان کرد: اما واقعیت این است که در حاضر و با توجه به شرایط موجود، جامعه تحمل التهاب و شوک هزینه‌ای و تورمی جدید ندارد لذا با این نقطه یا راهکار ایده آل مطرح شده فاصله زیادی داریم، اگر نمی‌توانیم با اجرایی کردن طرح "کارت اعتباری یارانه انرژی برابر" به همه ایرانیان، عدالت کامل را در توزیع یارانه برق بین همه مشترکین برقرار کنیم اما می‌توانیم بی عدالتی محض فعلی را کاهش دهیم و در مسیر عادلانه‌تر کردن یارانه پنهان قدمی برداریم. لذا باید به راهکاری فکر کنیم که عموم جامعه را تحت الشعاع قرار ندهد و بتواند دوسویه عمل کند، هم کمک به جامعه و هم کمک به دولت در تامین پایدار برق مشترکین و صنایع.

نوفرستی افزود: موضوع مهمی که متاسفانه توجه کمتری به خود جلب کرده است،  بحث آلودگی هوا در ازای استفاده از سوخت به منظور تولید برق است. براساس آمار رسمی منتشر شده که فوت ناشی از آلودگی هوا در ایران 27 هزار نفر اعلام شده که سهم تهران در این بین 6 هزار نفر بوده است و این صرفا رقمی جداگانه از آمار  بیماری‌های وابسته به آلودگی هوا است. همچنین بر اساس مطالعات پژوهشکده‌ای در دانشگاه امیرکبیر، هزینه سلامت یاHEALTH COST  آلودگی هوا 4 تا 5 درصد تولید ناخالص ملی برآورد شده است یعنی رقمی بالغ بر 15 تا 20 میلیارد دلار در سال.

وی تصریح کرد: با وجودی که می‌دانیم بخش عمده آلودگی هوا از منابع متحرک یعنی خودروهاست اما چه بخشی از این آلودگی سهم نیروگاه‌ها است؟ فقط بعنوان نمونه در گزارشی اعلام شده بود آلودگی هوا با دو نیروگاه اطراف کلانشهر اصفهان معادل آلودگی حاصل از 800.000 خودرو است.البته لازم به ذکر است که حقیقتا کاهش سهم سوخت مایع از جمله مازوت و افزایش سهم گاز طبیعی از جمله کارهای برجسته دولت و وزارت نفت بوده و قابل تقدیر است و به کاهش آلودگی هوا کمک بسیاری کرده است .

نوفرستی اظهار داشت: در زمستان هرسال که بحران مصرف گاز در بخش خانگی اتفاق می‌افتد، وارونگی هوا نیز اتفاق می‌افتد. ولی در همین زمان، دولت بعلت به علت کمبود گاز در بخش خانگی، به ناچار گاز برخی نیروگاه‌ها، صنایع بزرگ و حتی جایگاه‌های CNG را قطع می‌کند. این موضوع باعث می‌شود نیروگاه‌ها از سوخت جایگزین مازوت استفاده کنند در نتیجه آلودگی اضافی ناشی از این اقدام دولت، در زمان وارونگی هوا بیشتر و بیشتر می‌شود.

نوفرستی افزود: باور اجتماعی در سطوح تصمیم ساز و تصمیم گیر جامعه به قیمت واقعی یا "ارزش اقتصادی و اجتماعی برق" موضوعی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته و این امر موجب شده هر کیلووات ساعت برق با کمترین نرخ ممکن عرضه شود. برای تخمین، برآورد و حتی اتفاق نظر برای هزینه یا ارزش اقتصادی هر کیلووات ساعت برق، شواهد و ملاک های مقایسه‌ای خوبی وجود دارد.

وی یادآور شد: محاسبه هزینه واقعی تولید بر اساس هزینه واقعی یا ارزش و فرصت اقتصادی سوخت مصرفی نیروگاه‌ها، هزینه های تعمیر و نگهداری، هزینه های محیط زیستی (آلودگی هوا) و ... و در کنار آن، مد نظر داشتن متوسط نرخ صادراتی و حتی وارداتی بویژه در پیک مصرف و همچنین نرخ های تضمینی خرید برق تجدید پذیر از سوی دولت، معیارها و ملاک‌های خوبی برای تعیین هزینه یا ارزش اقتصادی تقریبی هر کیلووات ساعت است.این موارد ملاک خوبی برای بیان هزینه فرصت اقتصادی به شمار می‌رود، که قطعا بالاتر از 400 تومان برای هر کیلووات ساعت خواهد بود.

این استاد دانشگاه در ادامه افزود: در خوشبینانه‌ترین حالت، اگر هزینه  اقتصادی یک کیلووات ساعت را محاسبه کنیم و هزینه تولید، توزیع، انتقال سرمایه گذاری و نگهداری شبکه و طبق قانون هزینه‌های زیست محیطی را در آن لحاظ کنیم و حتی با فرصت‌های اقتصادی قابل جایگزین که اشاره شد (نرخ صادرات و واردات و نرخ خرید تضمینی برق تجدید پذیر) مقایسه کنیم، کمترین میزانی که همه کارشناسان نیز بر آن توافق نظر دارند، مبلغ 400 تومان بعنوان حداقل هزینه، ارزش فرصت اقتصادی هر کیلووات ساعت خواهد بود درحالیکه در برخی محاسبات، اعدادی تا بیش از 2 برابر این عدد هم مطرح است و این امر موجب شده است که در مصرف امروز برق ما بی عدالتی در بهره مندی از یارانه پنهان بیداد کند. مفروض داشتن هزینه اقتصادی 800 تومان، اگر نه برای کل اما حداقل برای مصارف بالای الگوی مصرف 80% مشترکین بخش خانگی، فرضی منطقی است.

نوفرستی ادامه داد: جدول زیر نشان دهنده میزان یارانه پنهان به ازای مصرف کیلووات ساعت برق است. اگر ارزش هر کیلو وات ساعت برق را 400 تومان در نظر بگیریم، خانواری که از 100 کیلووات ساعت در ماه مصرف می‌کند از یارانه پنهان معادل 351000 ریال  در ماه بهره می‌گیرد.

وی گفت: بی عدالتی محض اشاره شده در بهرمندی مشترکین از یارانه پنهان در این جدول/ نمودار مشخص است. پرمصرف‌ها، از جیب کم مصرف‌ها و مشترکین زیر الگوی مصرف، از یارانه چند برابری برخوردارند. و این یعنی مشترکین محروم و کم مصرف بدون آن که مطلع باشند در پرداخت این هزینه ها سهیم هستند، یعنی از جیب آنها به نفع پرمصرف‌ها.

نوفرستی خاطر نشان کرد: برای کاهش بی عدالتی در بهرمندی از یارانه پنهان بعنوان یک چالش جدی اقتصادی و اجتماعی، ساده ترین و اجرایی‌ترین راه حل و کمترین اقدام مورد انتظار"تعیین تعرفه مازاد بر الگوی مصرف در مشترکین پر مصرف" است، ساختار این پیشنهاد اصلاح تعرفه، با عنوان تعرفه کلی مشترکین پر مصرف تفاوت دارد، به بیان واضح‌تر در این تعرفه مشترکی که بیش از حد الگوی مصرف برق از ان استفاده کند، می‌بایست قیمت تمام شده واقعی را تنها برای مصرف مازاد (و نه از ابتدا)، بپردازد، در این صورت مشترکان دو پله اخر مصرف مورد اخطار و تهدید به قطعی برق و موارد اینچنینی نمی‌شوند و تنها مجازند مشابه همه مشترکین تا حد الگوی مصرفی که توسط 80 درصد مشترکین رعایت شد است از جدول تعرفه‌ای یارانه برخوردار باشند و اگر بیش از آن مصرف داشته باشند، تنها نسبت به مازاد مصرف خود باید بهای واقعی آن را بپردازند.

وی توضیح داد: این راهکار یعنی اصلاح و افزایش جهشی تعرفه پله‌های مصرفی بالای جداول تعرفه‌ها و حتی حفظ تعرفه سطوح پایین، بر اساس مدل IBT و تجربیات موفق و منتشر شده در کشورهای مختلف است. بر اساس تجربیات کشورها، اگر ما هم این راهکار ساده و مورد حمایت بیش از 80% مشترکین (یعنی حمایت و پشتوانه اجتماعی قوی) را بکار بگیریم می‌توانیم انتظار کاهش بیش از 10 درصد در کل مصرف برق مشترکین را داشته باشیم.

نوفرستی در نهایت افزود: برطبق آمار وزارت نیرو 20 درصد مشترکین در مناطق عادی 42 درصد برق منطقه را مصرف می کنند و در مناطق گرمسیری نیز بیش از 50 درصد برق منطقه را مصرف می‌کنند،  بنابراین اگر همین 20 درصد مشترکین هر منطقه با مکانیزمی که در اصلاح ساختار تعرفه بر اساس مدل IBT و تجربیات موفق دنیا پیشنهاد شد، الگوی مصرف را رعایت کنند و مانند سایر همشهریان خود (یعنی همان منطقه آب و هوایی) مصرف نمایند، 8 تا 10 هزار مگاوات برق آزاد گشته و این یعنی نه تنها در سال 98 آینده بحران خاموشی نخواهیم داشت بلکه تداوم صادرت برق نیز پایدار خواهد بود و به توسعه سرمایه گذاری در این صنعت هم کمک خواهد کرد.