سردرگمی صادرات برق بخش خصوصی در مارپیچ قیمت گاز

بهرام نظام‌الملکی معاون امور پشتیبانی صنعتی مرکز توسعه صادرات و پشتیبانی صنایع برق و آب وزارت نیرو - صنایع برق کشور در حال حاضر و در شرایط کنونی اقتصادی کشور، در نگاه وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران که متولی و عامل توزیع گاز در کشور است، صرفاً در ردیف خریداران خارجی گاز طبیعی قرار دارد و به صنعت برق به‌عنوان خریدارانی که می‌بایست با سایر واردکنندگان گاز از کشور رقابت نمایند نگاه می‌شود؛ در حالی که با دیگر صنایع مثل سیمان، فولاد، پتروشیمی، آلومینیوم این نگاه وجود ندارد.

وجود مزیت نسبی اقتصادی در حوزه برق، به دلیل بهره‌مندی از ذخایر عظیم گاز خدادادی، باعث شده که قیمت گاز در کشورهایی که صاحب منابع گازی هستند، ارزان‌تر از قیمت آن در کشورهای وارد کننده گاز باشد.

در شرایطی که محدودیت‌های بین المللی مشکلات قابل توجهی برای شرکت‌های ایرانی در امر تولید و صادرات ایجاد نموده است، تحمیل محدودیت‌های داخلی، نظیر حذف مزیت‌های اقتصادی و کاهش توان رقابت پذیری، از دست دادن بازارهای مهم صادراتی، کاهش سرمایه گذاری و نهایتاً اشتغال از طریق افزایش نامتناسب قیمت گاز، برای متقاضیان سرمایه گذاری در بخش نیروگاه سازی امری بر خلاف منافع بلند مدت کشور است.

در زمان حاضر به دلایل مختلف اقتصادی و سیاسی، کشور با محدودیت‌های زیادی در عرصه سرمایه گذاری، تأمین منابع مالی، خرید تجهیزات و انتقال تکنولوژی و دانش فنی، نرخ بهره بسیار بالای بانکی و بسیاری دیگر از مسائل و مشکلات مواجه است که از یک طرف ریسک سرمایه گذاری در کشور را به شدت افزایش داده و از طرف دیگر هزینه‌های سرمایه گذاری در زمان ساخت پروژه‌ها را در مقایسه با کشورهای رقیب بالا می‌برد؛ لذا در چنین شرایطی، حداقل کاری که می‌تواند انجام شود این است که وزارت نفت به این محدودیت‌ها و مشکلات در این حوزه از طریق افزایش قیمت گاز، مطابق گاز صادراتی و حذف مزیت‌های اقتصادی دامن نزند.

گاز طبیعی برای تولید برق به عنوان مواد اولیه تولید محسوب شده و علاوه بر رشد شاخص تولیدملی، اشتغال قابل توجهی را در کشور سبب می‌شود. در حالی‌که گاز  صادراتی به کشورهای دیگر هیچ منشاء اثر تولیدی و اشتغال در کشور بر جای نخواهد گذاشت.

بررسی‌های صورت گرفته با توجه به گزارشات نشریات معتبر بین المللی نشان می‌دهد که میانگین قیمت گاز در کشورهای حوزه خلیج فارس در حدود 5 سنت در هر متر مکعب است.

قیمت گاز طبیعی (متان) در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از حداقل 2.56 سنت در هر متر مکعب تا حداکثر 7 سنت است. بهتر است این آمار را با هم مرور کنیم:

نرخ گاز طبیعی در ایالات متحده آمریکا در تاریخ 14 مه 2014

نرخ واردات گاز با خط لوله 12.7 سنت

نرخ صادرات گاز با خط لوله 13.6سنت

نرخ متوسط گاز در ورودی شهرها 16.5 سنت

نرخ متوسط گاز برای مصرف خانگی 38.8 سنت

نرخ متوسط گاز برای تجارت 27.2 سنت

نرخ متوسط گاز طبیعی 16 سنت

نرخ متوسط گاز تحویلی به نیروگاه‌ها 14.4 سنت

این در حالی است که ایران برای تولید هر تن فولاد 350 متر مکعب گاز مصرف می‌کند و ما گاز را با نرخ 2 سنت به کارخانجات فولاد تحویل می‌دهیم.

از این گذشته، کارخانجات سیمان در کشور، انرژی مصرفی خود را با یارانه دولتی دریافت می‌دارند. برای تولید هر تن سیمان حدود 120 کیلووات برق و 96 متر مکعب گاز نیاز است.

دولت هر کیلووات برق را با نرخ 1.2 سنت و هر متر مکعب گاز را با نرخ 2 سنت در اختیار واحدهای صنعتی تولید سیمان قرار می‌دهد و قیمت خوراک تحویلی به واحدهای پتروشیمی 8.2 سنت است و وزارت نفت اعلام کرده قیمت گاز تحویلی به نیروگاه‌های بخش خصوصی برای صادرات باید مطابق نرخ صادرات به ترکیه باشد؛ یعنی بالای 30 سنت. چه کسی جوابگوی این یک بام و دو هوا برای قیمت گاز در کشور است؟

در کشورهای صنعتی انرژی‌ها از لحاظ قیمتی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. انرژی ارزان برای تولید و انرژی گران برای مصرف در خانه‌ها.

انرژی در جریان توسعه اقتصادی به عنوان موتور مولد رشد و توسعه به شمار می‌رود. لذا بخش انرژی به عنوان یکی از بخش‌های اقتصادی- اجتماعی، تأثیر بسزایی بر سایر بخش‌های کشور دارد.

با توجه به منابع سرشار نفت و گاز در ایران و قابلیت‌های فراوان در زمینه سرمایه‌گذاری، تولید و صادرات برق برنامه‌ریزی برای ایجاد زیر ساخت‌های لازم برای بهره‌برداری از این منابع سرشار، می‌تواند موجب رشد اقتصادی و بالندگی کشور شود.

علاوه بر صادرات گاز، می‌توان گاز طبیعی را با قیمتی مناسب نظیر قیمت خوراک پتروشیمی به سرمایه گذاران بخش خصوصی صنعت برق عرضه کرد و برق را به سایر کشورها صادر نمود و با این کار هم درآمد ارزی کشور را بالا برد و هم اشتغال‌زایی برای کشور آورد و هم باعث عزت و اقتدار کشور بین همسایگان شد.

بررسی اقتصادی صادرات برق و گاز نسبت به یکدیگر، نیازمند بررسی میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز و هزینه‌های تولید،  فرآوری و انتقال آن‌ها به کشورهای هدف و همچنین میزان سودآوری ناشی از صادرات برق و گاز است. در این بخش ضروری است که موارد ذیل مورد بررسی قرار گیرد:

1-    قیمت برق صادراتی

2-    هزینه تمام شده تولید برق

3-    هزینه‌های انتقال و ترانزیت برق

4-    هزینه احداث شبکه انتقال و پست‌های برق

5-    هزینه‌های تولید (استخراج) فرآوری، پالایش و انتقال گاز

6-    برنامه‌های کشوری برای صادرات گاز و قیمت گاز صادراتی ایران در کشورهای هدف

7-    هزینه احداث خطوط لوله انتقال گاز و ایستگاه‌های تقویت و تعامل فشار گاز

8-    مقایسه هزینه‌های تلفات انتقال گاز و برق

9-    اشتغال‌زایی در بخش برق و گاز

10-   میزان ارزش افزوده ایجاد شده

حال باید پرسید این مهم توسط چه کسی و چه وقت صورت خواهد گرفت؟ این روزها رقابت بر سر ارزآوری کشورها از طریق صادرات به خارج از مرزهای جغرافیایی خود رونق بسیار گرفته است و از سطح بنگاه‌های اقتصادی و مدیران طرح‌ها، پا را فراتر گذاشته و این مقامات عالی‌رتبه سیاسی هستند که برای صادرات پای مذاکره می‌نشینند و این مهم، با توجه به خیر و برکتی که افزایش صادرات برق توسط بخش خصوصی برای کشور خواهد داشت باید هرجه زودتر از سوی رییس محترم جمهوری عملیاتی شود.