بحران جدی کمبود آب و نشست زمین در استان البرز/ صرفه‌جویی و مدیریت مصرف آب، تنها راه حل

به گزارش خبرنگار ایلنا، چندی پیش سازمان نقشه‌برداری هشدار داد که نشست نگران‌کننده زمین به مناطق شهری استان البرز سرایت کرده و محدوده تحت تأثیر پدیده فرونشست در استان البرز در حدود 700 کیلومتر است.

طبق این گزارش بیشترین نرخ فرونشست سالانه به میزان 29 سانتیمتر در سال، مربوط به زمین‌های زراعی جنوب اتوبان کرج - قزوین است.

در این راستا و به منظور کنترل آب های جاری در تمام فصول، شرکت آب منطقه ای استان البرز اقدام به احداث سازه هایی کرده است که خصوصا در ایام پرباران و سیلابی بخش عمده ای از آب ها را از آن خود کرده و در سفرهای زیرزمینی ذخیره کند.

احداث حوضچه ذخیره تغذیه مصنوعی 

به منظور بازدید یکی از پروژه های آب منطقه ای البرز به همراه جمعی از خبرنگاران و کارشناسان مربوطه عازم ساوجبلاغ شدیم. 

مقصدمان رودخانه کردان بود و تصورمان از پروژه بستر رودخانه، منطقه ای پر آب بود اما در کمال ناباوری، علیرغم بارش‌های خوب بهاری، بستر مسیر این رودخانه، خشک بود. 

این منطقه جزو تغذیه کننده آبخوان هشتگرد است و تمام منابع اعم از آب‌های مصرفی شرب، صنعتی، کشاورزی و خدمات از آب این بستر، تغذیه می‌شود. این سفره، محدود به وسعت 25 کیلومتر در 25 کیلومتر از طریق نفوذ آب جزو شاهرگ حیاتی منطقه محسوب می شود که در فصل کم باران مورد بهرهبرداری قرار می‌گیرد.  

با وجود زمستان و بهار پرآب گذشته، رودخانه کردان در اوابل تیر ماه سال جاری خشک بود. در این راستا عملیات تغذیه مصنوعی برای استفاده از سیلاب‌های فصلی منطقه، پیش بینی و طراحی شده است. بخشی از سیلاب‌هایی که در فصول پرباران، حداقل سالی یک یا دو بار از این منطقه، عبور می‌کند بدون استفاده بهینه و ذخیره سازی از دست می رود.

بدین منظور شرکت آب منطقه ای استان البرز در راستای حفظ آب سیلاب های فصلی که گاهی کمتر از 24 ساعت از حوزه آبی منطقه خارج می شود، اقدام به احداث حوضچه های تغذیه مصنوعی کرده که با نفوذ بالای کف استخرهای در دست اجرا، پرآب خواهد شد.

لزوم کنترل سیلاب و افزایش نفوذ آب

علی مظفریان، معاون طرح و توسعه آب منطقه ای استان البرز در ارتباط با ساخت حوضچه های مذکور به خبرنگاران حاضر در پروژه، گفت: برای کاهش حجم سرعت سیلاب و افزایش سرعت نفوذ آب، اقدام به احداث حوضچه های تغذیه مصنوعی کرده ایم که ورود و خروج آن با کنترل انجام خواهد شد.

وی افزود: حدود 12 میلیون متر مکعب نفوذ آب به داخل سفره های زیر زمینی مسیر رودخانه کردان در منطقه ساوجبلاغ، انجام خواهد شد.

معاون طرح و توسعه آب منطقه ای البرز با عنوان اینکه چاه 30 لیتری آب شرب در منطقه، سالانه بالغ بر صدهزار متر مکعب گنجایش دارد، اظهار داشت: از این حجم تنها حدود 500 هزار متر مکعب مورد بهره برداری قرار می گیرد لذا با حفظ و نفوذ بیشتر آب از مشکلات کم آبی منطقه، حل می شود.

مظفریان گفت: هر یک از این 5 حوضچه بالغ بر 300 متر مکعب حجم آب را نگهداری می‌کند و با توجه به نفوذ بسیار بالای آن تصور می‌شود که این طرح در کم آبی های منطقه، راهکار مناسبی داشته باشد. 

کاهش توان نفوذ آب با افزایش نشست زمین

معاون آب منطقه ای استان البرز در پاسخ به سئوال خبرنگار ایلنا مبنی بر نشست قسمتی از مناطق استان البرز، گفت: بخش از این مشکل به دلیل استفاده از آب تجدیدپذیر سفره‌های زیرزمینی است که بیش از حد مجاز برداشت می شود لذا اگر بیشتر از توان اکولوژیکی آبخوان استفاده شود، لایه‌های خاک، خالی و این منجر به نشست زمین خواهد شد که جبران آن تنها با چند فصل پرباران، صورت نگرفته بلکه ذخیره آن طی سالهای متمادی، تامین می شود.

وی ادامه داد: از طرف دیگر، فشار مضاعفی که از سطح روی زمین با احداث بنا و یا سازه های سنگین و متراکم ایجاد می شود، بارگذاری از بالا را زیاد می کند.

مظفریان تاکید کرد: کم شدن آب در خلل و فرج سطح زیرین خاک، منجربه نشست زمین می شود و اگر سفرهای آب زیرزمینی از حالت الاستیک که قابلیت جذب آب دارد به حالت پلاستیک درآید دیگر توان نفوذ و ذخیره آب نخواهد داشت.

ادامه روند ساخت سازه های ذخیره آب 

وی در ادامه در پاسخ به سئوال خبرنگار ایلنا مبنی بر اجرای پروژه های دیگر استانی، گفت: اولین حوضچه های تغذیه مصنوعی در شهرستان فردیس با تیپ متفاوت، داخل رودخانه این منطقه طراحی و احداث شد که با سرریز هر یک از بندها به ترتیب وارد بند بعدی شده و علاوه بر کم کردن سرعت سیلاب، مقدار نفوذ آب را نیز افزایش می دهد.

مظفریان، اضافه کرد: علاوه بر احداث 5 حوضچه رودخانه کردان به عنوان دومین پروژه استانی، حوضچه تغذیه مصنوعی در بالادست یک کانال که از وسط شهر جدید هشتگرد، عبور می کند نیز در دست اجرا است.

مظفریان در ارتباط به احداث پروژه دیگر در رودخانه کرج به خبرنگار ایلنا، گفت: با وجود سد امیرکبیر که قسمی از سرعت سیلاب رودخانه کرج را کنترل می‌کند، 5 حوضچه در مسیر این رودخانه احداث شده که علیرغم کنترل بیشتر سیلاب، منطقه  را از آب زیرزمینی تامین می کند چراکه با سازه های موجود، آبخوان، آبدار می شود.

وی با عنوان اینکه بیشترین خسارت سیلاب در میزان سرعت آن، متفاوت است، ادامه داد: رودخانه کردان برعکس رودخانه طالقان و کرج، سرعت سیلاب بالاتر است و این درحالی است که تاکنون برای این رودخانه، هیچ سازه ای احداث نشده بود.

معاون آب منطقه ای البرز با اشاره به برنامه آینده برای احداث سد در مسیر رودخانه کردان، تصریح کرد: با این سازه می توان در طول سال، آب سطحی داشت که قابلیت بهتری نیز دارد.

مظفریان با اشاره به پروژه های آتی به خبرنگار ایلنا، گفت: در منطقه کردان احداث سد مخزنی در بالادست منطقه در دست بررسی است. بدین منظور در منطقه عباس آباد ساماندهی رودخانه در دست اجرا است چراکه بحث حریم و بستر رودخانه مهم است و باید تدابیری اتخاذ کرد که در ایام سیلابی، شاهد خسارت کمتری باشیم.

این مقام مسئول با اشاره به 20 میلیارد تومان هزینه پروژه های در دست اجرای رودخانه کردان، گفت: مطالعات این 5 حوضچه سال 85 انجام شد و با توجه به جداشدن استان البرز از تهران، وقفه ای در اجرا ایجاد شد و در نهایت عملیاتی شدن پروژه از سال گذشته آغاز شد. با توجه به اعتبار تزریق شده تا پایان سال جاری، 3 حوضچه از 5 حوضچه، افتتاح و برای نخستین آبگیری سیلاب های ابتدای سال آینده به بهره بردای می‌رسد.

ضرورت صرفه جویی و مدیریت مصرف آب

داود نجفیان، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای البرز در ارتباط با نشست زمین و کاهش حجم آب‌های زیرزمینی با اشاره به جمعیت و مهاجر پذیری استان به روند کنونی افزایش تقاضا و مصرف آب و کاهش و افت کمی و کیفی منابع آب زیر زمینی استان اشاره کرد و گفت: منابع جدید و جایگزینی نداریم، تنها گزینه فراروی ما صرفه جویی آب و مدیریت مصرف در همه بخش‌ها است.

وی در ادامه با بیان اینکه بارش‌های عالی و استثنایی امسال نباید ما را به این اشتباه دچار کند که بحران آب در کشور و استان البرز مرتفع شده است، ابراز داشت: مشکل افت ذخایر آبخوان‌ها که طی سالهای متمادی خشکسالی و اضافه برداشت پدید آمده  با یک سال ترسالی قابل جبران نیست و در واقع به لحاظ بهاری بودن حجم عمده بار‌ش‌های امسال تنها حدود 30 میلیون متر مکعب آنها به آبخوان نفوذ کرد و بیشتر آب حاصل از بارشها به شکل روان آب از استان خارج شده است بنابراین به لحاظ وابستگی بالای استان البرز به آبهای زیر زمینی و  نامناسب بودن وضعیت این آبخوانها به هیچ عنوان نباید از مدیریت مصرف غافل شویم.

نجفیان با اشاره به اینکه آبخوان البرز به لحاظ فنی و به لحاظ ظرفیت از جمله بهترین آبخوانهای کشور است و برگرداندن تعادل به این آبخوان امکان‌پذیر است، لازمه این امر را همت دسته جمعی مردم و مسئولان از تمامی اقشار و صنوف دانست و گفت: اولویت اول شرکت آب منطقه ای استان، جلوگیری از اضافه برداشتها و بخصوص برداشتهای غیر مجاز است و مقابله با برداشتهای غیر مجازی که در حریم چاه های آب شرب قرار گرفته و همچنین چاه های غیر مجازی که برداشت زیاد آب از آنها صورت می گیرد.

وی افزود: اگر برداشتهای غیر مجاز آب در استان کنترل شود می توانیم آبخوان را به تعادل برسانیم و رسالت وجودی شرکت آب منطقه ای هم تامین پایدار آب برای مصارف مختلف و محافظت از منابع ارزشمند آب استان است.

گزارش از : معصومه امین زاده