آیین‌های سنتی شب یلدا در لرستان

به گزارش خبرنگار ایلنا، کلمه "یلدا" از دو کلمه "یل" با اضافه "دا" تشکیل شده که به زبان لری که بازمانده‌های زبان هخامنشیان است "یل" به معنای بزرگ و "دا" به معنای مادر که معنی کلمه می‌شود "مادر دی".

به هر ترتیب نکته زیبا و بیادماندنی بلندترین شب سال در این است که همه ایرانیان اعم از فارس، ترک، کرد، لر، بلوچ و عرب  و همچنین غربی‌ها روزهای همزاد آن در کریسمس و شکرگزاری شب یلدا را شب جشن، شادی، دور هم‌نشینی ، دوستی و صداقت می‌دانند. 

 اجداد ما ایرانیان این شب را تا به صبح به جشن و پایکوبی به گرد آتش نشسته و با سفره رنگینی از میوه‌هایی چون هندوانه، خربزه، انار، سیب، خرمالو و به ، به استقبال فصل زمستان می‌رفتند. این میوه‌ها در آن زمان هرکدام بار معنایی نمادین خود را داشتند، هندوانه که قاچ‌های مدور می‌خورد چون خورشید، یادآور گرمای تابستان و فرو نشاندن عطش بود، انار با صندوقچه‌ای از دانه‌های مروارید سرخش ، سرخی نمادی از تناسل نسل و زایش بود و شب چره‌ و آجیل‌هایی که با شکستن آن شادی را با خود به همراه می‌آورد. 

 بدون شک شناخت آداب و رسوم طولانی‌ترین شب‌سال در میان یکی از قدیمی‌ترین اقوام ایران باستان (لرها) سبب آشنایی بیشتر با فرهنگ ایران باستان و رسوم آباء و اجدای‌مان خواهد شد . 
 
 آداب و رسوم شب یلدای لرستان
«قار»در زبان لری و لکی بمعنی «داد و فریاد» و «قاره» به معنی«صدای بلند»است. برخی از دوستان ریشه «اول قاهاره »یا «اول قارّه» را از کلمه عربی «لیله القاره» خوانده‌اند . در حالی که به نوشته دهخدا عرب واژه‌ای بنام « یوم قار» نیز دارد که معنی آن روز خنک . (منتهی الارب ). و یا روز سرد. (مهذب الاسماء) است . 

در هر حال شب یلدا در لرستان با دو نام «شو چلّه» و « شو اول قارّه (قاهاره)» ضمن آن که دربردارنده معنی و مفهومی جامع از کلمه «قار » با تمام صفات ریشه عربی و یا ترکی آن اعم از «سیاهی» برای شب یلدا یا «سردی و سپیدی برف» برای اولین روز زمستان است در عین حال بعنوان یکی از شب‌های بیاد ماندنی جشن و شادمانی است که کلیه افراد فامیل اعم از کوچک و بزرگ و زن و مرد همچون اجدادشان با نشستن و جمع شدن بدور یکدیگر و خواندن شعر و ترانه(شوهنومه خوونی) ، گرفتن فال (چل سرو) ، میل نمودن آجیل مخصوص (گنم برشته و گنم شیر) ، تعریف افسانه (امیل و ممیل) ، متل ( قصه گویی ) و بالاخره دو بازی و سرگرمی (چارشو دُر کنی و قاشق زنی) ضمن شب نشینی ، دید و بازدید و شادمانی با یکدیگر خود را آماده استقبال از زمستان سرد (و پر برکت ) می‌کنند.  
 
معمولا اکثر روستانشینان و عشایر لک و لر پیشتر گوسفندی را برای مراسم این شب کنار گذاشته و آن را تا شب چله پروار می‌کنند که در این شب برای مهیمانان ذبح خواهند کرد.  

گندم برشته یا گنم شیر: گندم را به تنهایی یا پس از مدتی خواباندن در شیر برشته کرد و با کشمش، کنجد، شاهدانه، گردو و فندق مخلوط می‌کنند.   

چل سرو: فال چهل سرود که در آن یک نفر تسبیح می‌اندازد و هر کدام از حاضرین یک شعر به زبان لکی می‌گویند و آخرین دانه تسبیح یا همان چهلمین بیت شعر نیت اصلی گیرنده فال است که توسط بزرگ جمع تفسیر می‌شود.  
 
شب یلدا بچه‌ها با چادر بالای پشت بام همسایه می‌روند و از صاحب خانه بصورت شعر تقاضای خوردنی شب یلدا می‌کنند. صاحب‌خانه نیز معمولا مقداری آجیل گندم برشته و میوه و شیرینی در چارشو یا شال آنها می‌گذارد و بچه ها ضمن بالا کشیدن آن در مقام تشکر از صاحب خانه با هم می‌خوانند:

امشو اول قاره نون و پنیر و شیره کیخا حونت نمیره

بعضی اوقات صاحبخانه ها برای شوخی و خنده سر به سر کودکان می‌گذارند. ابتدا مقداری سنگ و چیزهای بی ارزش دیگری بجای شیرینی و آجیل داخل شال آویران بچه ها می‌گذارند و بچه‌ها هم که معمولا آماده این شوخی و تفریح اند با دیدن آن با هم دم می‌گیرند و اشعار فوق را منفی می‌کنند که :

امشو اول قاره خیر ده حونت نواره 
نون و پنیر و حلوا کیخا حونت لنگ والا 
نون و پنیر و شیره کیخا حونت بمیره