جاده ابریشم- نماد بزرگترین بزرگراه تجاری جهان باستان

به گزارش ایلنا ، این جاده از آن روی که راه‌ها، رودخانه‌ها، کوهستان‌ها، صحراها، مسیرهای دریایی و کشورهایی را که در مسیر جاده‌ ابریشم جای داشتند جزء به جزء ترسیم می‌کند، نقش ارتباطی، فرهنگی و اقتصادی هر یک از این مناطق جغرافیایی را در جاده ابریشم روشن می‌سازد. تاریخ جاده ابریشم  نوعی تاریخ تمدن است که در واقع بیشتر تمدن بشری در مسیرهای همین جاده ساخته و پرداخته شده است.

داستان جاده ابریشم ماجرای هماهنگ نواختن یکی از سازه‌های تمدن بشری را بر عهده داشته است. داستان این جاده ماجرای هماهنگی و نواختن یکی از سازمان‌های تمدن بشری را بر عهده داشته است. تاریخ سنتی گشایش این جاده سال 115 تا 105 سال پیش از میلاد است؛ زمانی که چینی‌ها تا نیمه راه آسیا به پیش رفتند و مسیر مشابهی که از مدیترانه به آسیای مرکزی کشیده شده بود، برخورد کردند. اما جاده ابریشم در واقع کهن‌تر از این است و شاید 2000 سال و حتی بیش از این قدمت داشته باشد. این جاده دست کم برای 400 هزار سال راه ارتباطی میان مدیترانه و چین بود. کاشف آلمانی سده نوزدهم بارون فردیناند فون ریشتو فن این شاهراه سراسری آسیا را جاده ابریشم نامید.

راه ابریشم از این جهت بدین نام شهرت یافته که معروف‌ترین کالایی که از آن می‌گذشته، طی ده‌ها سده ابریشم بود. برخی گمان دارند که این ابریشم ویژه چین بوده که از این راه عبور می‌کرد اما حقیقت آن است که غیر از چین، سرزمین‌هایی که بر سر راه یا نزدیک به آن بودند نیز ابریشم فراوان تولید می‌کردند و از این راه به سرزمین‌های غربی می‌رساندند. در مسیر جاده‌های ابریشم بدان سان که گفته شد تنها ابریشم و کالاهای وابسته به آن مانند حریرها و دیباهای اعلا نقل و انتقال پیدا نمی‌کرد، کالاهای گوناگون در مسیر شرقی و غربی این جاده یا برعکس جا به جا می‌شدند اما از آنجا که نام ابریشم را بر طولانی‌ترین راه‌ جهان نهاده‌اند.

از نظر اثرشناسی این گونه بیان شده که در زبان پارسی ابریشم، بریشم، برسیم (معرب)، ابریشم و افریشم نامی است که به تارهای عاشیری و یا مایل به قهوه‌ای رنگ تنیده شده توسط کرم ابریشم نوغان می‌گویند. همچنین این نام را بر پارچه‌های پرنیان، پرنده، دیبا، حریر، قز و قزین نهاده‌اند. ماده اولیه آن لعابی است که از دهان «کرم ابریشم» تراش می‌کند.

زایش تمدن‌های بزرگ از امتیازات جاده ابریشم

از  امتیازات این جاده زایش تمدن‌ها بزرگ است. در مسیر طولانی جاده‌های ابریشم از سیان چین تا بوسنی و هرزگوین در اروپا و در پهنه راه‌های دریایی و زمینی آن تمدن‌ها چندی به این قرار واقع شده‌اند. تمدن‌های چین، هند، ایران، یونان، روم و تمدن‌های پراکنده اقوام آسیای شمالی، حوزه‌های فرهنگی و تمدن بودایی، گئوسی، پرهمایی، کتوسیوس، زرتشتی، مسیحی، اسلامی و... در میان این همه سرزمین‌ها، ایران و حوزه نفوذ فرهنگی از آن آمودریا دسیمون، تامیان، رودان، بین‌النهرین و از سند تا آناتولی، نقش میان جاده‌ای خود را در راستای تعامل فرهنگ‌ها به خوبی ایفا کرده است در طول تاریخ ایران این امر مشاهده می‌شود. چنانچه بیشتر شهرهای ایران در این راه تلاقی دهنده فرهنگ‌ها بوده‌اند.

در تواریخ جهان باستان جایگاه مدنیت ایران در جاده ابریشم بسیار درخشان و گویا است . در جاده ابریشم در مرکز این «مجموعه تمدنی» یا «مجموعه تمدن‌ها» به شمار جامعه‌ها و جماعت‌های پیوسته و ناپیوسته «فرهنگ»ها و «پاره فرهنگ»های گوناگون وجود دارد. در بسیاری از آنها نشان‌های تمدن ایران باستان و ایران اسلامی و اقوام همجوار دیده می‌شود که بارزترین این منطقه‌ها شامل فرغانه و بدخشان و ماوراءالنهر فرارود، خوارزم، سمرقند، بخارا، ترمذ، بلخ، خجند، مرو، هرات و ده‌ها شهر دیگر است.

نقش ادیان و مذاهب در مسیر این جاده

از دیگر ویژگی‌های جاده ابریشم، نقش ادیان و مذاهب در مسیر این جاده است.در جهان قدیم، بر پایه اسناد و منابع موجود، هیچ نهضت فکری و دینی یا تلاش‌های فرهنگی و هنری پدید نیامده که از مسیر جاده ابریشم به دور باشد. برای نمونه، آیین بودا در هندوستان به چین و ماچین رفت و اندیشه‌های کنفوسیوس از چین به بخش‌های غربی آسیا نفوذ کرد. دیانت یهود از سرزمین کنعان و دیانت مسیح از بیت المقدس برخاستند و توسط مسیحیان نسطوری با گذر از آسیای صغیر، بخش‌های غربی ایران و آسیای مرکزی، خود را به دروازه‌های چین رساندند.

اسلام نیز در پهنه همین راه تا بخش‌های گوناگون اروپا و آسیای شرقی راه یافت. درباره تاثیر دین به عنوان پیوند دهنده جوامع گوناگون در این جاده را تحلیل‌گران تاریخ بیان کرده‌اند. از جمله این نظرات این است که شاید بوداگری و اسلام در زمان خودشان و در قیاس با دین‌های دیگر، نقش و اهمیت بیشتری در شکل‌گیری این جاده داشتند. از دیگر ادیان این جاده آموزه‌های کیش مزداپرستان ایرانی از یک سو تا قلب چین نفوذ کرد و از سوی دیگر توسط مهرپرستان در مغرب زمین پایگاه تبلیغاتی یافت.

تهیه وتنظیم: بیژن تلیانی

منابع:

1- اژدهای هفت سر (استاد باستانی پاریزی)

2- وادی هفت سواد (استاد باستانی پاریزی)

3- راه ابریشم – 2 جلد (لوس بولنوا)

4- جاده ابریشم (دکتر ناصر تکمیل همایون)

5- سیاحت نامه (ژان شاردن)

6- لغت‌نامه (علامه علی‌اکبر دهخدا)