نبود نهادهای سنتی و عدم جایگزین‌های نوین حاشیه‌نشینان را بی‌پناه کرده است

به گزارش خبرنگار ایلنا،  در این نشست علی ربیعی استاد دانشگاه با اشاره به بزرگداشت عمران صلاحی شاعر حاشیه نشین به بررسی ادبیات حاشیه نشینی در رمان، شعر و سینما و سیر آن از دهه چهل به امروز پرداخت و با قرائت بخش‌هایی از اشعار فروغ فرخ‌زاد، گلسرخی و عمران صلاحی،  به تحلیل سینمای قبل انقلاب و بویژه فیلم‌های گنج قارون و قیصر ، گفت: فیلم های جدید در زمینه حاشیه نشینی به موارد خوبی اشاره می‌کند اما هنوز در تبیین این مساله دچار مشکل است.

این استاد دانشگاه در ادامه به شعر "حصیرآباد باخ"  در دهه چهل که به تمایز جنوب و شمال شهر بود اشاره کرد و افزود: حاشیه نشینی در تهران به سه دوره تقسیم و آن را می‌توان از سه جهت کالبدی، اجتماعی و حقوقی و مالکیت مورد تبیین قرار داد. دوره اول به دهه سی مربوط می شود. در این دوره بحث مالکیت به صورت جدی مطرح شده است. صنعتی شدن و مهاجرت و ارائه خدماتی نظیر خدمات رفتگران در این دوره  شکل گرفته است.

این پژوهشگر با تاکید براینکه مفهوم محله و هویت محلی در این دوره به صورت جدی وجود داشته است، ادامه داد: آسیب‌های اجتماعی در این دوران به عنوان یک ویژگی منطقه‌ای مطرح نیست اگرچه بزهکاری‌های اجتماعی وجود دارد.

وی در تشریح دوره دوم حاشیه نشینی اعلام کرد: این دوره مربوط به دهه پنجاه و مربوط به بالارفتن قیمت نفت از سوی سازمان اپک است. در این دوران بحث مالکیت به شکل قبل وجود ندارد. پدیده‌هایی نظیر مفت آباد و زورآباد مربوط به این زمان است. با گران شدن نفت و تغییرات رفاهی ناشی از آن موج جدیدی از مهاجرت در این دوران اتفاق افتاده است. ترکیب جمعیت دچار بهم ریختگی زیاد است و برخلاف دوره قبل محله ها از هویت کمتری برخوردارند و نوعی  هویتی محله‌ای بوجود آمده است.

ربیعی دوره سوم را دهه شصت به بعد مطرح کرد و از ویژگی های این دوره به مالکیت روستا-حاشیه، بافت متعارض جمعیتی، شکل گیری اصلاحات نظیر کله کوهی، غربتی‌ها و ... یاد کرد و گفت: در این دوره هم شغل‌های روستایی وجود داشت و هم جمعیت‌های مهاجران روزها در شهر به کار مشغول بودند و شب در روستا اقامت داشتند.

این استاد دانشگاه از دیگر پدیده‌های مهم در حوزه حاشیه‌نشینی را بحث "لکه‌ها" عنوان کرد و گفت: لکه‌ها از هیچ قاعده‌ای پیروی نمی کنند و معمولا در دورن شهرها به صورت یک گود شکل می‌گیرند و جوامع در آن تجمع می‌کنند. از جمله این لکه‌ها می‌توان به دره فرحزاد، اسلام آباد و اسماعیل اباد اشاره کرد که برخی از آسیب‌های اجتماعی در این لکه‌ها آسیب‌هایی نظیر اعتیاد، سرقت، کار کودکان و ... است.

ربیعی در پایان اظهار کرد: برای مسائل اجتماعی حاشیه‌نشینی باتوجه به ناکارآمد بودن برنامه‌های ساختمان سازی،  بهسازی زاغه و تخریب و جابجابی، باید به سمت رویکرد توانمندسازی برویم. این توانمند سازی باید با تکیه بر گروه‌های حاشیه نشین صورت گیرد و گسترش نهادهای مدنی در این مناطق راه‌حلی بی‌بدیل است.

 احمد مسجد جامعی عضو شورای اسلامی شهر تهران،هادی خانیکی استاد دانشگاه و رئیس انجمن ایرانی فرهنگ و مطالعات، میرطاهر موسوی استاد دانشگاه، عباس عبدی جامعه‌شناس و اکبر رجبی مدیرعامل موسسه جمعیت طلوع بی‌نشان‌ها  از جمله افراد حاضر در این نشست بودند.