روش‌های افزایش بهره‌وری در مطالعه

افرادی که به هنگام مطالعه از شیوه‌های یادداشت‌برداری استفاده نمی‌کنند، میزان بهره‌وری مطالعه آنان تنها حدود 20 درصد است. اگر فرد در زمان مطالعه زیرعبارت‌های مهم کتاب یا هر نوشته دیگر خط بکشد؛ یعنی به عمل برجسته سازی که از عوامل موثر در یادآوری است، اقدام ورزد، میزان بهره وری او در مطالعه به 30 درصد افزایش می یابد. اگر در حین مطالعه، یادداشت برداری از نوع خلاصه نویسی صورت گیرد، بازدهی به 40 درصد می رسد. یادداشت برداری به شیوه استخراج عباراتی که حاوی نکات مهم است بهره‌وری را به 50 درصد افزایش می‌دهد و اگر یادداشت‌برداری بر اساس استخراج نکته‌های کلیدی باشد، بازدهی بیشتری دارد که میزان آن بسته به چگونگی تنظیم نکته های کلیدی است. تنظیم نکته های کلیدی به صورت خطی، می‌تواند بازدهی را به 60 درصد افزایش دهد و اگر تنظیم نکته‌های کلیدی به صورت شبکه‌ای صورت گیرد، حتی ممکن است، افزایش بهره‌وری تا 100درصد هم برسد.

تبیین مفهوم نکته‌های کلیدی

گاهی در هنگام مطالعه متن، کلمات و نکاتی را می‌یابیم که اصلی ترین جایگاه را در عبارت دارند و حتی سایر واژه ها برای تبیین آنها به کار گرفته می شود. در حقیقت، خواننده با دیدن این نکات تمام مطالب مرتبط با آن ها را در ذهن تداعی می کند. نکته های کلیدی حاوی یک یا چند کلمه اصلی یا فرعی است و علت گزینش آنها به عنوان نکته کلیدی آن است که با دیدن آنها می توان تمام مطالب مربوط به آنها را در ذهن تداعی کرد. بر این اساس می توان آن کلمه یا کلماتی را که خارج ازمتن هستند ولی می توانند امر تداعی مطالب را انجام دهند، به عنوان نکته های کلیدی برگزید. هر چه در زمان مطالعه برای تشخیص و استخراج نکته های کلیدی بیشتر دقت می شود یادگیری بهتر و آسان تر صورت می گیرد. مغز در رویارویی با مطالب، نخست به کدگذاری آنها می پردازد و سپس مطالب را ذخیره می کند و در سومین مرحله، مغز به بازیابی مطالب به هنگام نیاز اقدام می‌کند.

روش‌های ثبت نکته‌های کلیدی

1- روش خطی: در این روش نکته های کلیدی در پی یکدیگر به صورت افقی یا عمودی ثبت می‌شود و بازیابی متن با به خاطرآوردن این نکته ها انجام می‌گیرد.

2- روش شبکه‌ای: نکته های کلیدی بر حسب موضوع به شاخه های اصلی، فرعی و فرعی‌تر، طبقه بندی و ثبت می گردد. جایگاه هر نکته در ارتباط با سایر مفاهیم، مشخص است. در طرح شبکه ای تمام شاخه های اصلی، باید به عنوان سلسله مطالب کتاب به هم متصل شوند و در صورت تعدد شاخه های اصلی، باید با یافتن وجوه مشترک میان آنها، تعدادشان را به سه تا پنج شاخه اصلی تقلیل داده و شاخه های دیگر را به آنها ربط داد. این شیوه را می توان در باره شاخه های رده های بعدی نیز به کار گرفت. بهترین زمان برای استخراج نکته های کلیدی و اجرای طرح شبکه ای، به هنگام مطالعه اصلی است.

اصول اجرای طرح شبکه‌ای

1- مشخص کردن عنوان مطلب: باید عنوان را به گونه ای برجسته کرد که چشم در نخستین نگاه متوجه آن شود. (داخل کادر یا با رنگی غیر از رنگ زمینه)

2-  تمایز شاخه های اصلی از شاخه های فرعی: برای این کار می توان از کادرها و خطوط و رنگ ها استفاده کرد. اختصاص جایگاه مشخصی به شاخه های اصلی در کنار عنوان مطلب، یادگیری و بازیابی مطالب را آسان می کند.

3-  محدودیت شاخه های اصلی: شاخه های اصلی باید تعدادشان کم باشد. اگر شاخه های اصلی بیشتر از حد متعارف باشد باید با یافتن وجوه مشترک میان شاخه ها، هر چند شاخه را در یک گروه طبقه بندی کنیم: مثلاً اگر شش شاخه بود به دو شاخه و هر شاخه را به سه شاخه کوچک تر تقسیم کنیم.

4-به کارگیری علایم و قراردادها: خوب است از علایم اختصاری در طرح ها استفاده شود. مثلاً به جای حرف مهم (م) استفاده شود.

انواع طرح های شبکه‌ای

1- مدل شعاعی: عنوان مطالب در وسط صفحه و در داخل کادر، و شاخه های اصلی که از سایر نکات فرعی و مرتبط با هر شاخه متمایز شده است در پیرامون عنوان مطالب واقع می‌شود.

2-مدل سازمانی:

الف) عنوان مطلب در بالای طرح شبکه ای و شاخه های اصلی در پایین عنوان مطلب و متصل به آن قرار می گیرد و مطالب فرعی هر شاخه نیز در پایین هر شاخه اصلی به ترتیب در زیر آن واقع می‌شوند.

ب) می توان آن را به صورت آکولادی از کنار صفحه اجرا کرد. در این شیوه عنوان مطلب در سمت راست صفحه قرار می گیرد و شاخه های اصلی از طریق یک آکولاد به آن متصل می گردد. مطالب فرعی نیز به همین شکل به هر شاخه اصلی متصل می‌شود.

زمان‌های مناسب خلاصه‌برداری

1- زمان خواندن: نوشتن خلاصه کتاب در موقع خواندن

2- بلافاصله بعد از اتمام خواندن: برای بررسی میزان فهم و افزایش میزان نگه‌داری مطالب.

3- پس از گذشت مدتی از مطالعه: جهت آماده شدن برای امتحان و کلاس و...

دکتر میثم رنجبر (مشاور تحصیلی)