ناشران دانشگاهی در تعامل باشند

به گزارش ایلنا، نشست «نشر دانشگاهی از دیدگاه ملی و بین‌المللی» از سلسله نشست‌های موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران به مناسبت بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، (بیست‌وچهارم آبان ماه) با حضور سیدعباس حسینی ‌نیک، عبدالامیر نبوی و حمیدرضا شعیری برگزار شد.

در ابتدای نشست، سید عباس حسینی‌نیک مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی در رابطه با وضعیت حقوقی نشر و وضعیت ترجمه علم در کشور صحبت کرد و با بیان اینکه در حوزه ترویج علم دانشگاهی در سطح کشور تعریف درستی صورت نگرفته است، گفت: طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران عضو قانون کپی­ رایت نیستیم. ما ایرانیان همواره مصرف­‌کننده علم هستیم. از این‌­رو،  قانون‌گذاران سعی دارند با نپیوستن به این کنوانسیون موانع حرکت علم به داخل کشور را از میان بردارند. از آنجا که پیوسته در همه حوزه­‌های علمی نیازمند دنیای بیرون هستیم، همچنان این سیاست وجود دارد. البته نباید این نکته را فراموش کنیم که در برخی موارد حرفی برای گفتن داریم و حتی در حوزه‌های علوم انسانی، سینما و هنر می‌­توانیم صادرکننده علم باشیم. از این رو، پیوستن ایران به کنوانسیون برن می‌تواند کمک کننده باشد.

وی در ادامه با اشاره به اهمیت نشر دانشگاهی در یک کشور گفت: سوالات زیادی در باب نشر دانشگاهی وجود دارد. اینکه آیا تدبیری برای قانونمند شدن علم در داخل کشور دارند؟ برای مثال وقتی یک کتاب به زبان اصلی وارد فضای نشر کشور می‌شود فاقد حمایت‌‌های وارده است و به مثابه اموال عمومی در نظر گرفته می‌شود به همین دلیل است که از یک کتاب چندین ترجمه بیرون می‌آید. حال این پرسش مطرح است که چه نهادهایی وجود دارد که بر این امر نظارت داشته باشد؟ طبق قوانین داخلی حقوق مادی آثار تحت حمایت این قانون چگونه است؟

حسینی نیک ادامه داد: یکی دیگر از معضلات نشر دانشگاهی ما این است که موسسات انتشاراتی توانایی ترجمه همه علوم در هر زمینه‌ای را ندارند، حداقل در حوزه علم حقوق ۲۰ الی ۳۰ هزار عنوان کتاب حقوقی جدید در جهان است که برای ترجمه آنها به مکانیسم و سازمان نیاز داریم. از سوی دیگر سازمانی هم تشکیل نشده است که بخواهد در زمینه ترجمه علم گام اساسی بردارد. به اعتقاد من مهمترین چالش در حوزه نشر دانشگاهی با فضای بین‌الملل عدم وجود نظم و سازمان‌دهی شدن علوم است. به این معنا که سازمانی وجود داشته باشد برای اینکه مدیریت و برنامه‌ریزی کرده و مشخص کند در چه حوزه­‌هایی به ترجمه علم نیاز داریم.

انتشار کتاب دانشگاهی وسیله­ای برای ارتقای رتبه اساتید

در ادامه حمیدرضا شعیری، پژوهشگر و استاد دانشگاه پیرامون مسائل و معضلات نشردانشگاهی، گفت: نشر دانشگاهی باید در جایگاه مرجع برای اعضای یک جامعه قرار گیرد. اساسا کتب دانشگاهی چند وظیفه مهم برعهده دارند. نخست باید علم را به صورت مرجع و شکل اصلی آن ارائه دهند، دیگر اینکه باید نوآوری علمی داشته باشند و به شکل کاربردی و میدانی علم را به حوزه عملیات تبدیل کنند. این در حالیست که امروزه مسائلی که نشر دانشگاهی از آن رنج می‌برد این است که کتب این نشرها منابعی برای امتحان دانشجویان هستند. ضمن اینکه کتاب‌های موجود در حوزه‌‌های دانشگاهی باعث شده‌‌اند راهی برای امتیازدهی اساتید ایجاد شود که این به معنای ارائه دادن جلوه ای نمایشی و لوکس از کتاب است که به هیچ‌وجه اثرگذار نیست.

وی تصریح کرد: امروزه فعالیت علمی در آثار دانشگاهی به ندرت مشاهده می‌شود. در واقع هنوز نشر دانشگاهی در جایگاه واقعی خود قرار نگرفته است. در حالی‌که وقتی در کشورهایی مانند آلمان، انگلیس و فرانسه صحبت از نشر دانشگاهی می‌شود، اعتماد صددرصدی مردم همراه آنان است در حالی که چنین روندی در کشور ما وجود ندارد.

این پژوهشگر و استاد دانشگاه با بیان اینکه مخاطب ‌شناسی هم یکی از بحث ‌های مهم نشر دانشگاهی است، گفت: ضمن اینکه در حوزه توزیع هم مشکلاتی در این راستا وجود دارد. اگر قرار باشد کتاب تنها در فضای یک دانشگاه خاص منتشر شود بزرگترین ماهیت خود که ترویج و تبادل علم است را از دست داده است. ناشران دانشگاهی باید با یکدیگر و با دیگر ناشران عمومی در تعامل باشند تا بتوانند مردم را با علوم آشنا کنند. اما متاسفانه در حوزه اجرایی و عملیاتی هیچ گونه تعاملی وجود ندارد.

وی با تاکید بر اینکه در کشور ما نشر دانشگاهی مرجعیت علمی ندارد، گفت: نشر دانشگاهی نتوانسته است جایگاه  ویژه ‌ای میان مخاطبان پیدا کند و هنوز از این نشر استقبال چندانی نمی‌شود که باید ریشه‌‌یابی شود که مشکل از کجاست. از دیگر مسائلی که در این حوزه  وجود دارد، وضع  قوانین دست و پا گیر است؛ رساله‌‌های خوبی توسط دانشجویان تولید می‌شود. اما روالی وجود ندارد تا این رساله‌ها در ظرف مدت زمان کوتاهی به کتاب تبدیل شوند. در صورتی که اگر رساله‌ای قابلیت تبدیل شدن به اثر علمی را ندارد باید پروپوزال آنها در همان ابتدای کار توقیف شود؛ وگرنه نتیجه می‌شود همین که در نهایت در کتابخانه‌‌ها خاک می‌خورند.

شعیری با اشاره به پخش نمایشگاهی و حضور ناشران دانشگاهی در جشنواره‌ها نیز گفت: این موضوع از دیگر مولفه‌‌هایی است که باید در بحث کتاب‌های دانشگاهی به آن پرداخته شود. همچنین نشر دانشگاهی باید کتاب تخصصی در حوزه تخصصی برای دانشگاه‌های سراسر کشور منتشر کند. اگر کتابی به حل موضوع یا مساله‌ای نپردازد اصلا نباید منتشر شود. چرا که مساله ‌محور بودن یکی از مقولات مهم در انتشار یک کتاب دانشگاهی است. اگر قرار باشد یکسری نظریه و تئوری در یک کتاب دانشگاهی جمع‌آوری شوند که این کار را دانشجو هم می‌تواند انجام دهد. قرار است کتب دانشگاهی مسائلی را حل کنند که دیگران نتوانستند آن را حل کنند.

وی ادامه داد: معضل دیگری که در این حوزه وجود دارد، این است که چرا نشر دانشگاهی از دانشجویان نخبه کشور که از جشنواره‌هایی مانند خوارزمی و فارابی جایزه گرفته‌اند، استفاده نمی‌کند. چرا در انتشار یک کتاب تعامل بین استاد و دانشجو وجود ندارد. متاسفانه همانطور که اشاره شد ما مصرف کننده علم هستیم و هنوز حتی نتوانستیم با همسایگان‌مان که با آنها زبان مشترک داریم تعامل برقرار کنیم، بعد می‌خواهیم برای اروپاییان کتاب تولید کنیم. در حالی‌که لازمه پیشرفت در حوزه مورد بحث این است ابتدا در منطقه حرفی برای گفتن داشته باشیم.

کتاب های دانشگاهی استانداردهای لازم را ندارند

در ادامه این نشست عبدالامیر نبوی پژوهشگر حوزه مطالعات تطبیقی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، با بیان اینکه در یک سال اخیر افت و خیز در عرصه کتاب‌‌های دانشگاهی زیاد بوده است و عوامل زیادی از جمله کرونا و بحران‌های اقتصادی بر آن تاثیر گذاشته‌اند، گفت: اغلب ناشران دانشگاهی شناخت خوبی از این بازار ندارند و نمی‌توانند آثار باکیفیت را به دست دانشگاهیان برسانند. قطعا یکی از عوامل ضربه ‌زننده به نشر دانشگاهی زد و بند ناشران و اساتید و مدرسان در راستای کسب رتبه برای ارتقای آنان است که باعث می‌شود کتاب‌های دانشگاهی آن استانداردهای لازم را نداشته باشند.

وی با اشاره به اینکه ضمن اینکه، جمعیت دانشجویی با گذر زمان رو به کاهش است و همین امر بر میزان فروش کتب دانشگاهی تاثیر گذاشته است، ادامه داد: جدی‌ گرفتن کتابخانه‌‌های آنلاین با حفظ امنیت سیستم، جدی گرفتن معافیت ‌های مالیاتی و خدمات اجاره کتاب می‌ تواند تاثیر مثبتی بر کتاب‌های دانشگاهی بگذارد. ضمن اینکه تشویق خیرین در راستای ساخت و تجهیز کتابخانه‌ها نیز می‌تواند عامل مثبت دیگری برای ارتقای این حوزه باشد. سرمایه‌گذاری بر فناوری‌های جدید هم از دیگر عواملی است که می‌‌تواند منجر به افزایش کتاب‌‌های تعاملی میان نشر دانشگاهی با نشر عمومی باشد.

نخستین معضل حوزه نشر کتاب خوب تولید نکردن است

در پایان این نشست سیدعباس حسینی‌نیک تولید محتوا، تولید فنی و عرضه را سه حوزه مهم حوزه نشر دانسته و گفت: نخستین معضل حوزه نشر چه دانشگاهی و چه غیردانشگاهی کتاب خوب تولید نکردن است. ضمن اینکه در تولید فنی هم مشکلات عدیده‌ای وجود دارد. سومین نکته در این زمینه توزیع کتب دانشگاهی است که به آفتی برای این حوزه بدل شده است.

وی اظهار کرد: در حوزه توزیع کتب علمی و دانشگاهی معضلی به نام تکثیر فایل کتاب‌ها در فضای مجازی وجود دارد، افراد فعال در این حوزه باید آگاه باشند که این اقدام به هیچ وجه ترویج و اشاعه علم نیست بلکه برعکس حوزه علم، تولید محتوای علمی و نشر را به خاک سیاه می‌نشاند.

نشست «نشر دانشگاهی از دیدگاه ملی و بین‌المللی» هم‌زمان با اولین روز از هفته کتاب با مشارکت انجمن ناشران دانشگاهی، مرکز نشر دانشگاهی و انجمن نقد ادبی از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار و به صورت زنده از طریق اینستاگرام موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران پخش شد.

بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «دانایی؛ مانایی» از ۲۴ آبان آغاز و تا ۳۰ آبان ماه ۱۳۹۹ ادامه دارد.