یادداشتی از صدیقه حسینی حاصل؛
لزوم حمایت فراگیر از دانشنامه‌ها
صدیقه حسینی حاصل (کارشناس ارشد عمران روستایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی) در آستانه رونمایی از کتاب جغرافیای جامع ایران که توسط مرکز دایره‌المعارف اسلامی، نوشت: این کتاب به دنبال آن است که علاوه بر تامین نیاز علاقمندان و متخصصین حوزه جغرافیا، سبب شود که عموم مردم نیز ویژگی‌های جغرافیایی یا محیط طبیعی زندگی خود را بهتر بشناسند.
کتاب جغرافیای جامع ایران که توسط مرکز دایره‌المعارف اسلامی منتشر شده، اثری در عرصه جغرافیایی بوده که فرایند تدوین آن زیر نظر آقای موسوی بجنوردی و به مدیریت علمی دکتر عباس سعیدی بوده است. این کتاب در عرصه جغرافیا اولین بوده و حدود پنجاه نفر از اساتید و اندیشمندان رشته جغرافیا و البته رشته‌های دیگر در تدوین آن نقش داشته‌اند.
در ابتدا اما باید توضیحی نسبت به کتاب‌های جامع داد؛ این آثار به نوعی تدوین می‌شوند تا اطلاعات عمومی و مورد نیاز علاقه‌مندان یک رشته و البته عموم مردم را به فراخور موضوع بررسی کنند، در نتیجه معمولا به صورتی ساده تدوین می‌شوند تا عموم مردم نیز بتوانند از آن بهره ببرند. کتاب جغرافیای جامع ایران نیز با همین رویکرد به دنبال آن است که علاوه بر تامین نیاز علاقمندان و متخصصین حوزه جغرافیا، سبب شود که عموم مردم نیز ویژگی‌های جغرافیایی یا محیط طبیعی زندگی خود را بهتر بشناسند.
در تدوین چنین کتاب‌هایی که جامع بوده و تحت عنوان دانشنامه یا دایره‌المعارف شناخته می‌شوند، بخشی از کار به شکل مدیریتی بوده و لازم است انسانی قوی و مورد اعتماد و وثوق همگان در راس مجموعه قرار بگیرد تا بتواند یک کلیت را کنار هم جمع کند. از سویی دیگر و به دلیل مورد بحث بودن مواردی بسیار راجع به سرزمین و همچنین برای غنا و ارزشمندی کار به متخصصینی در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی و البته اندیشمندانی در حوزه جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی نیاز است. به عنوان مثال در این کتاب از دانش کسانی که بر مسائل عشایری تخصص دارند همچون آقای صفی نژاد یا مرحوم طالب استفاده شده است. افرادی که ضمن اثرگذاری در نوع خود کمیاب نیز هستند.
شاید این سوال مطرح شود که چرا تالیف کتاب‌های جامع مهجور مانده است. یکی از دلایل آن را شاید بتوان نیاز به تامین سرمایه برای تدوین و چاپ این دست آثار دانست، زیرا کتاب‌های جامع در صورتی مورد قبول جامعه علمی قرار خواهد گرفت که از لحاظ علمی مستند باشند و این موارد با صرف زمان و وقت میسر است. از همین رو باید گفت شاید یکی از مهمترین چالش‌ها در مسیر کتاب‌های جامع تخصصیص اعتبار برای تدوین و چاپ است و هنوز سیستمی برای این منظور شکل نگرفته است. برای حل این مسئله نیاز به ورود دولت و حمایت از نهادهایی همچون دایره المعارف اسلامی است تا شاهد تدوین کتاب‌هایی این چنین باشیم.
نکته پایانی که باید گفته شود مربوط به ویرایش‌های بعدی کتاب و به روزرسانی است. بخشی از اطلاعات مندرج در مجلدات این کتاب مربوط به محیط طبیعی بوده و شاید ۵۰ سال یکبار نیز تغییر نکند، اما اطلاعاتی همچون داده‌های آماری پیرامون جمعیت و مواردی از این دست ممکن است هر ده سال یکبار نیاز به بازبینی داشته باشد. بنابراین نیاز است که در بازه‌های ۱۵-۲۰ساله ویرایش و بازنگری صورت بگیرد تا این کتاب بتواند به‌روز و به‌هنگام باقی بماند و همه اندیشمندان، علاقمندان و همچنین عموم مردم از آن استفاده کنند.
