چرا هوشنگ ظریف برای موسیقی ایرانی مهم است؟+فیلم و صوت

به گزارش خبرنگار ایلنا، هوشنگ ظریف (نوازنده تار، ردیف‌دان و مدرس موسیقی)، روز شنبه شب هفدهم اسفندماه پس از مدت‌ها مبارزه با بیماری بر اثر ایست قلبی دارفانی را وداع گفت و امروز دوشنبه  19 اسفندماه در بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شد.

پیکر هوشنگ ظریف،‌ به دلیل شیوع بیماری کرونا و پرهیز از تجمعات انسانی،‌ بدون برگزاری مراسم در بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شد و قرار است مراسم ترحیم و گرادمیداشت او در شرایط بهتر برگزار شود.

زندگی شخصی و هنری زنده‌یاد هوشنگ ظریف

هوشنگ ظریف زاده ۱۶ آذر ماه سال ۱۳۱۷ و اهل تهران بود. او پس از پایان دوره ابتدایی وارد هنرستان موسیقی شد و از حضور اساتیدی چون موسی معروفی، روح‌الله خالقی، جواد معروفی و حسین تهرانی بهره برد.

هوشنگ ظریف پس از فارغ‌التحصیل شدن در سال ۱۳۳۷ به استخدام وزارت فرهنگ و هنر درآمد و فعالیت خود را به عنوان نوازنده و تکنواز در گروه‌های مختلفی مانند ارکستر موسیقی ملی و ارکستر صبا آغاز کرد.‌

زنده‌یاد ظریف، بهمن‌ماه سال 1378 درباره فعالیت‌های هنری‌اش پس از فارغ‌التحصیل شدن ازهنرستان موسیقی و فعالیت‌های هنری پس از آن، طی گفتگو با مجله «هنر موسیقی» گفته است: «من در سال 1337 از هنرستان بیرون آمدم و قبلش در سال 34 یا 35 در اولین گروهی که کار می‌کردم خادم میثاق آن را درست کرده بود، یک گروه ارکستر بزرگ، که آنجا ساز می‌زدم. مرحوم ناصحی هم بودند. قبل از اینها باز خاطرم می‌آید که مرحوم خالقی ارکستری در تالار فرهنگ درست کرده بودند به من گفتند که کنار مرحوم زرین پنجه بنشینم و یادم هست که این برنامه در فضای باز اجرا می‌شد و برنامه رنگارنگ اصفهان را اجرا می‌کردیم. بعداً آقای حق کردار که افسر نیروی دریایی و هم موزیسین و فارغ‌التحصیل مدرسه عالی بودند، آمدند و رهبری آن ارکستر را به عهده گرفتند و آنجا کار می‌کردیم، بعد از آن آقای دهلوی هم آمدند، بعد از صبا ارکستر را هدایت کردند که خودشان هم کار می‌کردند.»

ظریف در دوره عالی هنرکده موسیقی از استاد علی اکبرخان شهنازی ردیف آموخت. او از سال ۱۳۴۲ به مدت ۱۷ سال به تدریس تار در هنرستان موسیقی پرداخت و حسین علیزاده، داریوش طلایی و ارشد طهماسبی شاگردان او هستند.

هوشنگ ظریف طی گفتگویی که در سال 1395 در رسانه‌ها منتشر شده درباره نحوه ترتیب شاگردانش و حمایت از آنها گفته است: «من هیچوقت مانع هرگونه خلاقیت هنرجوها نشده‌ام. هر کس طرز تفکر و نگاه خودش را دارد و باید داشته باشد. هر وقت مورد مثبتی در مورد شاگرد می‌دیدم سعی کردم ساده از کنارش رد نشوم. مثلا وقتی دیدم شاگردم مرحون شهریار فریوسفی که متاسفانه خیلی زود فوت شد، کتاب اول هنرستان را در عرض سه ماه زد به آقای دهلوی گفتم این بچه را تشویق کنید و حمایت بشود. خودم هم خیلی حواسم به او بود. بعدها هم که نوازنده بسیار خوبی شد و هر نتی را می‌دید آنی می‌زد و چقدر خوب می‌زد.»

زنده‌یاد ظریف در ادامه همان گفتگو درباره شیوه آموزش خود و نوازندگی‌اش گفته است: «خودم هم همانطور یاد گرفته بودم از استادانم. از همان اول به جز ردیف و درس‌های دیگر از خودم هم خیلی چیزها می‌زدم و استادانم نمی‌گفتند که اینطور نباید بزنی یا هر چیز دیگر.»

هوشنگ ظریف در ادامه به ذکر خاطره‌ای پرداخته و گفته است: «همه قطعات آقای وزیری را هم با دقت زدم. یادم هست یکبار مرحون آقای پرویز منصوری که معلم خیلی خوب ما بودند، وارد هنرستان که می‌شوند تعجب کرده بودند و پرسیده بودند که آقای وزیری اینجا چه می‌کنند؟ بعد می‌گفت در را باز کردم و دیدم که تو داری ساز می‌زنی. در واقع با اینکه قطعات اساتید سنتی را می‌زدی من آن را دوست داشتم،‌ به اجرای قطعات آقای وزیری هم معروف شده بودم. هفتاد سالگی آقای وزیری را آقای دهلوی جشن گرفته بودند که در انجمن ایران و شوروی برگزار شد. من «بندباز» آقای وزیری را اجرا کردم. آقای اسماعیل تهرانی هم با سنتور یکی دیگر از قطعات ایشان را زدند. آقای وزیری نامه‌ای به آقای دهلوی نوشتند. تشویق کرده بودند و گفته بودند که از این دونوازنده جوان حمایت شود و الی آخر. بیست سال بعدش هم در نود سالگی آقای وزیری مراسمی در هتل هیلتون گرفته شد که باز آنجا هم با گروه پایور ساز زدم و رنگ «ناز» و «دخترک ژولیده» را زدیم.»

حسین علیزاده آهنگساز و نوازنده که شاگرد زنده‌یاد هوشتنگ ظریف بوده درباره نحوه آشنایی‌اش با این استاد موسیقی گفته است: «در دوران کودکی به دبستان حافظ در بازار تهران می‌رفتم، استاد ظریف آنجا معلم سرود ما بود! قدیم در مدارس درسی وجود داشت به اسم سرود که در آن ساعت بچه‌های کلاس، آوازهای دسته جمعی می‌خواندند که معمولا یک موسیقیدان معلمشان بود. استاد ظریف آن موقع معلم سرود ما بودند. بعد از اینکه دوران دبستان طی شد و به هنرستان آمدم، روز اول دیدم که در باز شد و همان ظریفی که در دبستان شاگردش بودم وارد شد. قبل آن لحظه هیجان داشتم که آیا واقعا همان است یا نه که خوشبختانه همان بود.»

حسین علیزاده درباره ویژگی‌های زنده‌یاد ظریف و موفقیت او در زمینه آموزش نیز گفته است: «نکته بسیار مهم این است که همیشه استاد ساز، الگو است. یعنی همانطور که استاد در مقابل شاگرد نشسته است، شاگرد تمام حرکات و تکنیک‌های معلم را حتی به صورت ناخودآگاه ضبط می‌کند. اگر این الگو درست باشد شاگردان هم خوب بار می‌آیند. مساله مهم این است که تکنیک هوشنگ ظریف در آن زمان همیشه از نظر انگشت‌گذاری و مضراب زبانزد بود و می‌شود گفت که سمبل بود و هیچ‌وقت نوازنده خموده‌ای نبود بلکه نوازنده‌ای بود سوار به ساز و ما در جوانی از این تیپ خوشمان می‌آمد. همه بچه‌های هنرستان که سازی غیرتار می‌نواختند علاقه داشتند که بیایند سرکلاس ما بنشینند و نواختن آقای ظریف را تماشا کنند. ایشان نه تنها زیبا می‌نواخت، حتی پشت تار زیبا می‌نشستند و وقتی ساز به دست می‌گرفتند زیبایی خاصی به همراه حس خوب داشتند. ایشان به دلیل اینکه تکنیک‌ها را خوب وارد بودند، بسیار سخت می‌گرفتند در صورتی‌که بسیار معلم مهربانی بودند؛ اما اصلا نمی‌شد از دست ایشان در رفت و هیچ چیز را آسان نمی‌گرفتند و خیلی بر شاگردان سخت‌گیر بودند و وقتی که شاگردی کار می‌کرد با علاقه تمام وقتش را می‌گذاشت و با شاگرد کار می‌کرد و آنها را تشویق می‌نمود.»

فعالیت‌های زنده‌یاد هوشنگ ظریف در زمینه تولید آثار مکتوب

زنده‌یاد هوشنگ ظریف علاوه بر تبحر در نواختن سه‌تار و تنبک در زمینه تالیف و نگارش آثار مکتوب نیز فعال بود. این نوازنده فقید تار، برای تدوین متد نوازندگی تنبک با مرحوم استاد حسین تهرانی همکاری کرد که حاصل این همکاری در کتابی با نام آموزش تنبک به چاپ رسیده‌است. زنده‌یاد ظریف؛ طی همکاری با محمد کریمی یکی از استادان آواز ایران ردیف‌های آوازی او را تصحیح کرد و حال این اثر مکتوب با نام «ردیف آوازی موسیقی سنتی ایرانی» در دسترس علاقمندان به موسیقی ایرانی است. علاوه بر اینها هوشنگ ظریف به طور مستمر شش سال، عضو هیئت مدیره خانه موسیقی بود و چهار دوره ریاست هیئت مدیره کانون نوازندگان سازهای ایرانی را به عهده داشته است.

نت نگاری و ویرایش چهار کتاب درباره استاد لطف‌الله مجد، جلیل شهناز، فرهنگ شریف و ابراهیم سرخوش، مجموعه‌های صوتی تکنوازی‌های استاد از جمله دشتی و اصفهان، همنوازی با استاد فرامرز پایور در آثار متعدد ایشان، اجرای گوشه‌هایی از ردیف موسی خان معروفی به کوشش کامبیز روشن روان، کتاب دستور مقدماتی تار، کتاب اول و دوم هنرستان از جمله آثار زنده‌یاد ظریف است.

فعالیت‌های اجرایی زنده‌یاد هوشنگ ظریف

زنده‌یاد هوشنگ ظریف علاوه بر همکاری‌های متعدد با زنده‌یاد فرامرز پایور، به مدت بیست سال در برنامه‌های موسیقی ملی ایران در رادیو و تلویزیون تار نواخت. او طی سال‌های فعالیتش در زمینه موسیقی با همراهی  ارکسترهای موسیقی سنتی، در شهرهای مختلف ایران و کشورهایی چون آمریکا، شوروی، کانادا، ژاپن، فرانسه، انگلیس، آلمان غربی، ایتالیا، مصر، تونس، مراکش، الجزایر، هندوستان، پاکستان، ترکیه و تمام کشورهای اروپای شرقی به اجرای برنامه پرداخت.

زنده‌یاد ظریف که سال‌ها با فرامز پایور همکاری کرده، درباره نحوه همکاری‌اش با او گفته است: «هنرستان در خیابان هدایت بود روبروی بیمارستان امیر اعلم که به دروازه شمیران می رسد. هنرستان موسیقی سال 1328 در آنجا تاسیس شده بود که ما سال 29 به آنجا رفتیم که خوب دوستان هم بودند آقایان نصرت الله گلپایگانی، رحمانی پور، هادی پور بودند. هنگام عبور متوجه شدیم که از طبقه دوم خانه‌ای واقع در یک کوچه صدای ساز به گوش می‌رسد. پرسیدیم و فهمیدیم اینجا کلاس حسین ملک است و خیلی هم آدم خوش‌مشربی است. با هم آشنا شدیم. اولین بار من آقای پایور  را آنجا دیدم.»

هوشنگ ظریف درباره همکاری‌اش با زنده‌یاد فرامز پایور و موضوع کوک ارکستر ایشان نیز گفته است: «در رابطه با مساله کوک ارکستر آقای پایور باید بگویم، اولا بعد از سال‌ها تجربه خود آقای پایور می‌گفتند که مثلاً این کوک خوب است یا نه؟ خوب اگر ما می‌گفتیم نه، مقداری زیاد است می‌گفتند خوب با تار میزان کن و چند بار امتحان می‌کردند یا مثلاً گاهی اوقات ساز من اگر کم و زیاد بود فرض بفرمایید آقای بدیعی می‌گفتند هوشنگ، کم یا زیاد است.  و خوب تعصبی نبود و اصلاح می‌کردیم که این مسئله ممکن است در گروه‌های دیگر نباشد.»

بخشی از آثار و اجراهای زنده‌یاد هوشنگ ظریف از  ابتدا تاکنون؛

اجرای قطعاتی از فرهنگ شریف توسط زنده‌یاد هوشنگ ظریف در محفل خصوصی/ اجرا با ساز اسماعیل سراوانی

در یکی از شب‌های تابستان سال ۱۳۹۰ زنده‌یاد هوشنگ ظریف به همراه کیوان ساکت و علیرضا فریدون‌پور و تنی چند از اساتید و علاقمندان موسیقی اصیل ایرانی در منزل شاگردش اشکان مستجابی میهمان بود. آنطور که می‌گویند، زنده‌یاد ظریف به دلیل کسالت و آرتروز دستش قصد ساز زدن نداشته اما فضای پرمهر جمع نظر او را تغییر می‌دهد.

هوشنگ ظریف در این محفل صمیمانه قطعاتی (بیات اصفهان و بیات ترک) از استاد فرهنگ شریف را نواخته که خود طی سال‌های پیش از آن، آنها را نت‌نگاری کرده است. در ادامه ببینیم اجرای هوشنگ ظریف را.

مستندی که در سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر برای تجلیل از زنده‌یاد هوشنگ ظریف و بزرگداشت او ساخته شد. داریوش طلایی در این اثر کوتاه درباره هوشنگ ظریف صحبت کرده است.

بخشی از اجرایی قدیمی و نوازندگی زنده‌یاد هوشنگ ظریف.

دو نوازی زنده‌یاد ظریف با محمد اسماعیلی نوازنده پیشکسوت تنبک.

تک‌نوازی، دونوازی و سه‌نوازی هوشنگ ظریف ، محمد اسماعیلی (نوازنده تنبک) و سعید ثابت (نوازنده سنتور).

قطعه‌ چهارمضراب بیات راجع (آواز اصفهان)؛

قطعه گیلکی (دشتی)؛

چهار مضراب «عشاق»، بیات اصفهان؛