همکاری‌های بین المللی پژوهشگاه برای گسترش باستان‌شناسی زیر آب

به گزارش ایلنا،‌ منیژه هادیان دهکردی (سرپرست معاونت پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) در آیین افتتاحیه هفته پژوهش، به ارایه گزارشی از عملکرد پژوهشی یک سال گذشته این مرکز از آذر ۹۷ تا آذر ۹۸ پرداخت و گفت: پژوهشگاه به عنوان معتبرترین نهاد حاکمیتی و پژوهشی در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری طی یک سال گذشته در راستای اسناد بالادست و اولویت های وزارت متبوع وظایف خود را در زمینه‌های باستان شناسی، مردم شناسی، زبان شناسی، کتیبه‌ها و متون، بناها و بافت‌های تاریخی-فرهنگی، حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی، هنرهای سنتی، گردشگری و میراث طبیعی به انجام رسانده است.

صدور ۱۸۱مجوز باستان شناسی از سوی پژوهشگاه

او در تشریح فعالیت‌های انجام شده در حوزه باستان شناسی به صدور ۱۸۱ مجوز جهت عملیات کاوش، بررسی و شناسایی، تعیین عرصه و حریم و مستندنگاری اشاره کرد و افزود: یکی از مهمترین برنامه‌های کاوش‌های باستان شناسی اجرای پروژه‌های نجات بخشی و تهیه پیوست تخصصی مرتبط با طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای، موضوع ماده ۱۰۰ قانون برنامه ششم توسعه است که در این ارتباط ۶۳ برنامه کاوش و ۴۰ طرح شناسایی و بررسی صورت گرفت.

وی در ادامه به برخی پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه باستان شناسی اشاره و تصریح کرد: مطالعه و پژوهش‌های سد کانی سیب پیرانشهر آذربایجان غربی یکی از این طرح‌ها است که نتایج مطالعات صورت گرفته نشان از ۳۳ محوطه در محدوده سد و وجود آثار پیش تاریخ تا دوران اسلامی می‌دهد.

او گفت: طی کاوش‌های باستان‌شناسی در حوضه آبگیر سد میمه دهلران استان ایلام مصنوعات و ابزارهای سنگی کشف شده قدمت این محوطه را به دوران پارینه سنگی میانه و جدید برده است.

هادیان دهکری افزود: مطالعات صورت گرفته در قالب پروژه نجات بخشی محدوده سد پیغام چای کلیبر استان آذربایجان شرقی نشان داده که این منطقه مربوط به هزاره اول پیش از تاریخ و مکانی برای اجرای مراسم آیینی بوده است.

او در ادامه با بیان اینکه ثبت آثار و محوطه در فهرست میراث ملی نیازمند تعیین عرصه و حریم است تصریح کرد که در این ارتباط طی یک سال گذشته ۳۶ مورد استعلام از استان‌ها وارد و بررسی‌های لازم همراه با ارایه گزارش صورت گرفته است.

وی افزود: رسیدگی به ۴۸ درخواست وارده جهت انجام مطالعات باستان سنجی با استفاده از روش‌های علمی و آزمایشگاهی و اقدامات لازم برای ارسال نمونه‌های مربوطه به مراکز داخل و خارج از کشور از دیگر فعالیت‌های صورت گرفته در حوزه باستان شناسی است.

سرپرست معاونت پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، یکی از موضوعات حائز اهمیت و اولویت‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را تهیه نقشه باستان شناسی اعلام کرد که در همین راستا و به کمک مطالعات باستان شناختی صورت گرفته در سال گذشته تعداد جانمایی محوطه در این نقشه به عدد ۱۳۰۲ رسیده است.

او خاطرنشان ساخت که علاوه بر این، تکمیل اطلاعات توصیفی و به روز رسانی نقشه پایه بطور کامل و پیوسته نیز صورت گرفته است.

همکاری پژوهشگاه با موسسه باستان شناسی آلمان

وی با اشاره به اقدامات صورت گرفته در حوزه باستان شناسی زیر آب گفت: خط ساحلی طولانی در شمال و جنوب و تاریخ طولانی تجارت دریایی و دریانوردی در کشور که به هزاره‌های قبل از میلاد بر می‌گردد دلیل ضرورت توجه هر چه بیشتر به موضوع باستان شناسی زیر آب بوده که دراین راستا سال گذشته اقدامات ارزشمندی از طریق برنامه ریزی و گسترش همکاری‌های بین المللی همچون همکاری با موسسه باستان شناسی آلمان (DAI) در منطقه خلیج فارس صورت گرفته است.

هادیان دهکردی در تشریح فعالیت‌های صورت گرفته در حوزه مردم شناسی گفت: متخصصان ما در حوزه مردم شناسی طرح‌های مهمی در راستای نشاط اجتماعی و نمایاندن جلوه‌های میراث ناملموس به اجرا درآورده اند که در توسعه بوم گردی در کشور نقش مهمی ایفا می‌کند.

او یکی از این طرح‌ها را دانشنامه ملی آیین‌ها و مراسم نوروز و یلدا در ایران دانست که طی سال گذشته با تلاش همکاران این بخش  اطلاعات مربوط به ۱۷ استان در کشور گردآوری و مستند نگاری شد.

وی در ادامه به پروژه بررسی مردم‌شناختی نقش بازارهای محلی در توسعه روستایی و مستندسازی و بررسی مردم شناختی پوشاک و پارچه‌های سنتی زرتشتیان ایران در این حوزه اشاره کرد و افزود: علاوه بر این با همت و تلاش گروهی همکاران متخصص مردم شناسی اطلاعات پژوهشی مربوط به سالهای ۱۳۹۸-۱۳۶۸ در قالب پژوهش نامه در سال گذشته به روز رسانی شده است .

توجه به مسائل زیست محیطی با رویکرد مردم شناختی و مدیریتی

وی یکی دیگر از موضوعات حائز اهمیت در این حوزه را توجه به مسائل زیست محیطی با رویکرد مردم شناختی و مدیریتی دانست که در قالب طرحی با همین مضمون مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.

هادیان دهکردی با اشاره  به بند ب ماده ۹۸ قانون برنامه ششم توسعه که بر شناسایی و مستندنگاری آثار ملموس و ناملموس تأکید دارد تصریح کرد: از آنجا که این موضوع حوزه زبان و گویش‌ها را نیز در بر می گیرد، طرحی تحت عنوان طرح اطلس زبانی ایران از سال‌های گذشته آغاز شده که بنا به تاکید علی اصغر  مونسان وزیر میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی، طی یک سال گذشته اطلاعات زبانی استان‌های شرقی کشور در اولویت گرد آوری، آوا نویسی و ثبت و ضبط در سامانه مربوطه قرار گرفت و برخی از این اطلاعات خاتمه یافته یا در حال اتمام است.

وی، دانشنامه سکه‌های ساسانی که به بررسی ویژگی‌های تاریخی و زبانی سکه‌های این دوران می‌پردازد را یکی دیگر از طرح‌های پژوهشی در این حوزه دانست و افزود: پیشینه تاریخی، تنوع و تکثر کتیبه‌ها در کشور و اهمیت مستندنگاری و حفاظت از آنها در چاچوب طرح پژوهشی کتیبه‌های ایران باستان در حال اجرا است که در این ارتباط و در سال گذشته کتیبه‌های اورارتویی در منطقه شمال غرب کشور مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.

بررسی زبان و گویش‌های در معرض خطر

هادیان دهکردی گفت: اهمیت توجه به زبان مادری و عوامل مختلف تهدید کننده آن از جمله خطر خشکسالی و خالی شدن روستاها از سکنه‌های خود در برخی مناطق کشور طرحی با عنوان زبان و گویش‌های در معرض خطر در دستور کار متخصصان زبان را قرار داد که مقدمات اجرای آن فراهم شده است.  وی در ادامه تصریح کرد: در مجموع اطلس‌ها و سامانه ارزیابی توسعه و رصد آمایش یا ساترا بستر اصلی نقشه جامع میراث فرهنگی کشور هستند و با توجه به اولویت استان‌های شرقی طی سال گذشته تاکنون تعداد زیادی داده در این سامانه‌ها ثبت شده است.

وی در ادامه با اشاره به ماده ۹۸ قانون برنامه ششم توسعه که توجه به حفاظت از آثار در حوزه ایران فرهنگی را مورد تاکید قرار داده گفت: در همین ارتباط طرح‌های ارزشمند و حائز اهمیتی در زمینه‌های زبان شناسی و مردم شناسی اجرا شده  که از جمله آنها طرح بررسی کتیبه‌ها و انتشاراتی با موضوع نوروز در کشورهای منطقه است.

 مستند نگاری و احیای هنرهای سنتی

سرپرست معاونت پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه هنرهای سنتی با پیشینه طولانی در تاریخ کشور منعکس کننده فرهنگ سنتی، بینش و اعتقادات ایرانی- اسلامی این مرز وبوم هستند گفت: پژوهشگران و هنر مندان حوزه  هنرهای سنتی طی سال گذشته مطالعات حائز اهمیتی در این زمینه به انجام رساندند که از جمله آنها می‌توان به شیوه‌های رنگرزی سنتی خامه قالی، واکاوی مفاهیم و رموز در نقوش و کتیبه‌ها و همچنین مطالعان فن شناسی قلمزنی اصیل در شیراز اشاره کرد.

او با بیان این نکته که مستند نگاری و احیا هنرهای سنتی علاوه بر حفاظت آنها نقش مهمی در توسعه بوم گردی ایفا می‌کند خاطرنشان کرد: در این خصوص به همت همکارانمان در پژوهشگاه و استان‌های مربوط تعدادی از کارگاه‌های سنتی از جمله کارت بافی، ابریشم کشی و چادر شب بافی سنتی احیا و به بهر‌ه برداری رسیدند.

وی اظهار داشت: آفرینش صدها اثر درجه یک و هویتی توسط هنرمندان سنتی همچون سفالگری، قلم زنی، معرق و ...زمینه عرضه نمایشگاهی و فروشگاهی آنها را با کیفیت مورد انتظار فراهم نموده که در همین ارتباط با تشکیل کارگروه اقتصاد هنرهای سنتی، مطالعه و بررسی ساز و کارهای ترویج کارآفرینی، توسعه و بهبود کسب و کارهای کوچک نیز در این زمینه آغاز شده است.

تدوین ضوابط و دستور العمل‌های اقامتگاه‌های بومگردی

او گفت: با عنایت به اولویت و اهمیت موضوع گردشگری در کشور و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، اقدامات مهمی در زمینه تدوین ضوابط و دستور العمل‌های اقامتگاه‌های بومگردی و حساب‌های اقماری گردشگری با همکاری معاونت گردشگری وزارت از طریق اجرای طرح‌های پژوهشی، چاپ و انتشار کتاب و کارگاه‌های آموزشی صورت گرفته است.

هادیان دهکردی در ادامه  به همکاری‌های صورت گرفته از طرف پژوهشگاه برای ثبت جنگل‌های هیرکانی و کویر لوت توسط معاونت میراث فرهنگی در فهرست میراث جهانی اشاره کرد و  گفت: زمینه تعریف و تبیین طرح‌های پژوهشی برای گردشگری پایدار در چنین محوطه‌هایی توسط همکاران حوزه گردشگری و میراث طبیعی در سال پژوهشی گذشته فراهم شد که بسیار حائز اهمیت است.

وی افزود: مذاکرات صورت گرفته متخصصان بنا و بافت‌های تاریخی – فرهنگی با معاونت‌ متناظر در وزارت میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی منجر به پیشنهاد طرح‌های پژوهشی با اولویت معاونت میراث فرهنگی شد که طرح تهیه دستورالعمل تعیین حریم بناهای تاریخی از آن جمله است.

مستندنگاری ۸ الگوی میراث کشاورزی

هادیان دهکردی شناخت مناظر فرهنگی و تجارب ساکنین پهنه ایران که از مصادیق آن الگوهای منظری کشاورزی است را دارای  اهمیت زیادی در توسعه پایدار و حفظ منابع زیستی کشور دانست و افزود: همکاران ما در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، در سال گذشته موفق به شناسایی و مستندنگاری ۸ الگوی میراث کشاورزی شدند و  مقدمات همکاری با موسسه جیاس برای ثبت آنها در فهرست میراث جهانی نیز فراهم شده است.

او با بیان اینکه در سال‌های اخیر شاهد حوادث طبیعی و انسان‌ساخت در ایران و جهان بوده‌ایم که ضرورت هر چه بیشتر مدیریت مواجهه با حوادث تهدید کننده بناهای تاریخی در کشور را نشان می‌دهد افزود: در همین ارتباط ۲ طرح «بناهای تاریخی و مواجهه با آتش با رویکرد پیشگیری» و «بررسی راهکاری‌های مدیریتی وقوع آتش بر اساس تجارب بدست آمده از آتش‌سوزی سال‌های ۸۸ و ۹۸ در بازار تبریز» در دستور کار قرار گرفته و در حال انجام است.

سرپرست معاونت پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه در تشریح فعالیت‌های صورت گرفته در حوزه حفاظت و مرمت آثار فرهنگی –تاریخی گفت : حفاظت و نگهداری از مجموعه های موزه ای و مواد آرشیوی که بخش میراث فرهنگی کشور را به خود اختصاص داده نیازمند راهبردها و خط مشی‌های لازم بر اساس مطالعات علمی و با رویکرد حفاظت پیشگیرانه است، در این ارتباط اجرای طرح موزه سبز جهت ارزیابی شرایط محیط نگهداری از آثار در دستور کار پژوهشگاه قرار گرفته است .

وی افزود: این طرح به بررسی متغیرهای مختلف همچون دما و رطوبت، آلاینده‌ها، نور و آفات در موزه‌ها می‌پردازد و  علاوه بر این و بطور موازی در جهت ارتقاء و به روز کرده دانش فنی همکاران در موزه‌ها برنامه‌های آموزشی نیز اجرا می‌کند.

او گفت: با توجه به تنوع و پراکندگی موزه‌ها و بر اساس شرایط اقلیمی حاکم بر کشور تعدادی از موزه‌ها برای این مطالعات در استان‌های مختلف مورد هدف قرار گرفتند و تاکنون انجام آزمایشات سنجش و پایش در ۹ موزه در شهر تهران و ۷ موزه در ۵ شهرستان دیگر صورت گرفته است.

مطالعه و مرمت مجسمه نادر توسط پژوهشکده حفاظت و مرمت

هادیان دهکردی به  چالش‌های حفاظت و مرمت آثار مجسمه‌های حجیم شهری و روباز اشاره کرد و گفت: در این میان کار مطالعه و مرمت مجسمه نادر که طی دو سال گذشته در قالب طرح پژوهشی با همکاری متخصصان مختلف در دانشگاه‌ها، اداره کل استان خراسان رضوی و اداره کل موزه‌ها انجام شده هم اکنون  وارد فاز سوم شده است.

او خاطرنشان کرد: همچنین طرح ارزیابی مواد و روش‌های مختلف در کاهش اثرات منفی گلسنگ‌ها بر روی سنگ‌های تخت جمشید در راستای یافتن راه حل کنترل و مدیریت رشد این عوامل بیولوژیک بر روی آثار تعریف و به اجرا درآمده است.

هادیان دهکردی در ادامه به راه اندازی تعدادی آزمایشگاه در جهت تجهیز و بهبود امکانات سخت افزاری و فناورانه در پژوهشگاه در این بازه زمانی اشاره کرد و گفت: از مهم‌ترین آنها  آزمایشگاه گوهر شناسی است که برای نخستین بار در کشور به مطالعه و شناسایی علمی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی تاریخی می‌پردازد.

او گفت: همکاران پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در بخش‌های آزمایشگاهی علاوه بر انجام طرح‌های موظفی خود به ارایه خدمات آزمایشگاهی به سایر بخش‌ها و مراکز داخل و خارج از این مرکز نیز می‌پردازند که آمار این خدمات بر اساس درخواست‌های مربوط به استان‌ها در این نمودار ملاحظه می‌شود.

هادیان دهکردی در ادامه تصریح کرد: فعالیت‌های آزمایشگاهی و کارگاهی انجام شده در سال گذشته پژوهشی منجر به صعود ۱۱ پله‌ای پژوهشگاه در میان شبکه آزمایشگاه‌های فناوری راهبردی شد.

هادیان دهکردی در ادامه، برگزاری ۶ عنوان کرسی ترویجی در راستای معرفی دستاوردهای پژوهشی پژوهشگران در یک سال گذشته را  یکی دیگر از فعالیت‌های صورت گرفته این مرکز دانست که می‌‌تواند زمینه ساز برگزاری کرسی‌های نظریه پردازی در پژوهشگاه شود.

وی در ادامه به برخی فعالیت‌های معاونت فناوری و کاربردی سازی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اشاره کرد و گفت: خانه تاریخی سرهنگ ایرج به عنوان اولین مرکز نوآوری در حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری میزبان استارت آپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیانی است که تلاش می‌کنند با ایده پردازی لازم نتایج پژوهشی پژوهشگاه را به شکل کاربردی  در جامعه در آورده و موجب کارآفرینی و رونق کسب و کار در کشور شوند.

برگزاری ۸رویداد استارت آپی در پژوهشگاه

او با اشاره به اینکه  در این ارتباط تعداد ۸ رویداد استارت آپی با محوریت گردشگری- ایده گرد در طی سال گذشته برگزار شد ه گفت: راه اندازی اولین سامانه هوشمند نمایشگاه‌های مجازی با همکاری شرکت هایپر اکسپو از دیگر فعالیت‌های انجام در این زمینه است.

وی تلاش برای چاپ و انتشار نخستین خبرنامه‌های تخصصی فناورانه در زمینه موزه‌ها و کاربرد فناوری‌های نوین  در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری را از دیگر فعالیت‌های ارزشمند در پژوهشگاه دانست و افزود: تلاش همکاران پژوهشگاه در بخش ارتباطات و همکاری‌های بین‌المللی از طریق انعقاد قرارداد و به اجرا درآوردن طرح‌های پژوهشی با سایر کشورها موجب حضور فعال‌تر و پر رنگ‌تر ایران در مجامع جهانی و انتقال تجارب و دانش روز به کشور شد.

هادیان دهکردی از جمله این همکاری‌ها به طرح مشترک با بنیاد پژوهشی آلمان (DFG) اشاره کرد که طی برنامه‌ای با عنوان «ارتفاعات ایران: انعطاف و پیوستگی در جوامع پیشامدرن، مطالعات پژوهشی» در حوزه باستان شناسی صورت خواهد گرفت.

او گفت: همچنین مقدمات این همکاری‌ها در سایر حوزه‌ها مثل مردم شناسی، گردشگری، زبان شناسی، و حفاظت و مرمت آثار و بناهای تاریخی نیز در دستور کار نشست تخصصی در بهمن ماه سال جاری با این بنیاد قرار گرفته است.

وی تصریح کرد: همکاران ما در معاونت پژوهشی پژوهشگاه تلاش کرده‌اند با ارزیابی، برنامه ریزی و نظارت از طریق برگزاری جلسات متعدد و تهیه شیوه نامه‌ها و گزارش گیری منظم به تسریع و بهبود کیفیت فرایندها و عملکردهای پژوهشی کمک نمایند.

هادیان دهکردی در ادامه به فعالیت‌های صورت گرفته در کتابخانه و مرکز اسناد پژوهشگاه، این مرکز را  از مراکز منحصربفرد به لحاظ موضوع و تنوع اسناد در حوزه میراث فرهنگی دانست که با تلاش و همت همکاران این مرکز سعی شده تا اطلاعات و منابع علمی از طریق پرتال تخصصی آن در اختیار محققین و پژوهشگران قرار گیرد.

او گفت: در این خصوص در سال گذشته تعداد ۳۷۵۰ مقاله فارسی و انگلیسی در این پرتال بارگزاری شده و علاوه بر این ورود اطلاعات ۱۱۱۳ عنوان کتاب در این سامانه از دیگر فعالیت‌های انجام شده در این سال بوده است.