بررسی موانع و مشکلات پیش‌روی سامانه اشتغال ایرانیان؛
شاغلان و بیکاران کد‌دار می‌شوند
بار دیگر بحث راه‌اندازی سامانه اشتغال ایرانیان مطرح شده است. اظهارنظری جدید در این زمینه از راه‌اندازی این سامانه تا کمتر از یک ماه دیگر حکایت دارد. فعالان حوزه کار از راه‌اندازی سامانه اشتغال ایرانیان استقبال کرده و آن را گامی در راستای دریافت اطلاعات شفاف می‌دانند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، اطلاعات و آمار مربوط به اشتغال و بیکاری عمدتا توسط مرکز آمار اعلام می‌شود، اما همواره در این آمار تشکیک شده و در مورد تعداد دقیق افراد شاغل و بیکار اما و اگر‌های زیادی وجود دارد. بیش از آنکه بحث دستکاری در آمار مطرح باشد، کارشناسان حوزه کار، روش‌های مرکز آمار را دلیل دقیق نبودن آمار در حوزه اشتغال و بیکاری می‌دانند. واقعیت این است که اطلاعات مرکز آمار جنبه آماری دارند، اما در حوزه کار نیازمند اطلاعات ثبتی هستیم. لزوم دستیابی به اطلاعات شفاف در حوزه کار که پیش‌نیاز برنامهریزی است، باعث شده بحث راه‌اندازی سامانه اشتغال ایرانیان مطرح شود.
سامانه اشتغال ایرانیان، موضوع تکراری
مدت‌هاست بحث ایجاد سامانه اشتغال ایرانیان مطرح بوده و حتی در مواردی اخباری درباره راه‌اندازی سامانه‌هایی در این زمینه منتشر شد. برای مثال فروردین سال ۹۴، حسن طائی (معاون وقت توسعه‌کارآفرینی و اشتغال وزارت کار) با اشاره به راه‌اندازی اولین «سامانه ملی مشاغل ایران» گفت: «تدوین بانک اطلاعات بومی مشاغل ایران و ایجاد بانک اطلاعاتی جامع فرصت‌های شغلی و نیروی‌کار از جمله اهداف مهم این طرح است.»
سال گذشته نیز علی ربیعی (وزیر وقت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) از راه‌اندازی چنین سامانه‌ای خبر داد و گفت: هر ایرانی یک کد اشتغال خواهد داشت. سامانه اشتغال، امکان برنامهریزی برای افراد بیکار را فراهم می‌کند. در این سامانه همه اعترافات و مراحل رسیدگی به آنها ثبت و بررسی خواهد شد. شناسایی بنگاه‌های مشکل‌دار از دیگر امکانات این سامانه است.
بر اساس تازه‌ترین اظهارنظر‌ها قرار است سامانه اشتغال ایرانیان حداکثر تا ۱۵ تیر سال جاری راه‌اندازی شود.
سامانه اشتغال قرار است چه کار کند؟
اخیرا معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر کار از راه‌اندازی سامانه اشتغال ایرانیان حداکثر تا نیمه تیر امسال خبر داده است.
عیسی منصوری برخی از ویژگی‌های این سامانه را اینطور توصیف کرده است: با پیاده‌سازی این سامانه اطلاعات تمام افراد در سن کار، بیکار، شاغل و حتی جمعیت غیرفعال احصاء می‌شوند.
به گفته او، گزارش‌های سامانه اشتغال ایرانیان به صورت مستند و دال بر اطلاعات شفاف بازار کار در لایه‌های مختلف است. در واقع در سامانه جامع اشتغال ایرانیان، شناسنامه یک فرد به لحاظ شغلی ثبت می‌شود.
همواره کارشناسان و مسئولان بر لزوم وجود چنین سامانه‌ای تاکید داشته‌اند. واقعیت این است که آمار‌ها در حوزه کار، آمار‌های شفاف و قابل استنادی نیستند. مرکز آمار بر اساس گزارش‌ها و آمار‌گیری‌هایی که انجام می‌دهد، هر فصل نرخ بیکاری را تعیین و نهایتا نرخ بیکاری سالانه را نیز اعلام می‌کند. در گزارش‌های این مرکز تعداد بیکاران از تفریق افراد جویای کار و جمعیت فعال به دست می‌آید و نه تنها اشاره‌ای به تلاش کارجویانی که فعال هستند، اما خود را جویای کار معرفی نمی‌کنند، نمی‌شود که این مرکز به مشاغل غیررسمی نیز نمی‌پردازد. بیش از هر چیز سامانه اشتغال ایرانیان قرار است مشاغل غیررسمی را زیر ذره‌بین قرار دهد. در مشاغل غیررسمی در اغلب مواقع حقوق کارگران رعایت نمی‌شود و نیروی کار ایرانی که به خودی خود و در شرایط طبیعی، ارزان است، بازهم ارزان‌تر و از حقوقی مانند بیمه محروم می‌شود.
تشویق به خوداظهاری
یک فعال حوزه کارفرمایی با بیان اینکه لزوم راه‌اندازی سامانه اشتغال ایرانیان از مدت‌ها پیش احساس می‌شد، می‌گوید: واقعیت این است که در حوزه کار مشکلات زیادی وجود دارد و مشکل بیکاری اقتصاد ما را تهدید می‌کند. ما چاره‌ای جز ایجاد شغل و کاهش نرخ بیکاری نداریم و این مهم محقق نمی‌شود مگر اینکه اطلاعاتی شفاف در مورد بازار کار کشور داشته باشیم.
جمشید عدالتیان شهریاری در گفتگو با ایلنا ادامه می‌دهد: اطلاعات شفاف که نشان دهنده تعداد افراد شاغل، نوع شغل و درآمد آنها و همچنین افراد بیکار، سابقه و وضعیت آنها باشد، به ما کمک می‌کند ظرفیت‌های موجود را بشناسیم و عرضه و تقاضای بازار کار را تنظیم کنیم.
قطع یقین اگر قرار باشد کارفرمایان اطلاعات نیروهای خود را ارائه دهند، اطلاعات شفافی به دست نمی‌آوریم. در این سامانه باید گزینه‌ای باشد که غیر از کارفرمایان افراد دیگر نیز قابلیت ثبت اطلاعات را داشته باشند.
او عنوان می‌کند: در سامانه اشتغال باید هر فرد امکان ثبت اطلاعات خود را داشته باشد. برای اینکه شهروندان به ثبت این اطلاعات تمایل بیشتری پیدا کنند باید بسته‌های تشویقی برای آنها در نظر گرفت. برای مثال باید آنها را به بازار کار وصل و روند یافتن شغل را برای آنها تسهیل کرد.
استقبال از سامانه اشتغال
دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران با بیان اینکه چند سال است که تشکل‌های کارگری راه‌اندازی سامانه اشتغال ایرانیان را به عنوان یکی از خواسته‌های خود مطرح کرده‌اند، تصریح می‌کند: متاسفانه آمار دقیق و شفافی از شاغلان، بیکاران و افراد در جست‌و‌جوی کار نداریم و مدت‌هاست خلاء این آمار و اطلاعات وجود دارد و ما نمی‌توانیم برای کار تصمیم بگیریم.
هادی ابوی در گفتگو با ایلنا ادامه می‌دهد: پیشنهاد ما این بود که سامانه‌ای که در آن قابلیت درج اطلاعات شغلی افراد وجود دارد راه‌اندازی شود؛ سامانه‌ای که بتواند اطلاعات شغلی افراد را به صورت دقیق درج کند و حتی ما بتوانیم آمار مشاغل غیررسمی و زیرپله‌ای را نیز به دست بیاوریم.
او با بیان اینکه تشکل‌های کارگری؛ نفس راه‌اندازی این سامانه را خوب می‌دانند، عنوان می‌کند: البته امیدواریم این سامانه نیز به سرنوشت سامانه‌های مشابه نظیر سامانه ثبت قرارداد گرفتار نشود و نتایج خوبی داشته و در تصمیم‌گیری‌ها راهگشا باشد.
دبیرکل کانون عالی انجمن های صنفی کارگران ایران با بیان اینکه در سامانه پیشنهادی ما عنوان شده بود که یک قابلیت خوداظهاری توسط افراد شاغل، بیکار و جویای کار وجود داشته باشد، می‌گوید: قطع یقین اگر قرار باشد کارفرمایان اطلاعات نیروهای خود را ارائه دهند، اطلاعات شفافی به دست نمی‌آوریم. در این سامانه باید گزینه‌ای باشد که غیر از کارفرمایان افراد دیگر نیز قابلیت ثبت اطلاعات را داشته باشند.
او ادامه می‌دهد: این امکان نه تنها هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند، بلکه حق یک کارگر است که وضعیت خود را رصد کرده و ببیند حقوق و مزایایش پرداخت شده است یا نه. در برخی سامانه‌ها نظیر سامانه تامین اجتماعی امکان دریافت اطلاعات با وارد کردن کد ملی وجود دارد. در سامانه اشتغال ایرانیان نیز باید هر فرد با وارد کردن یک کد به اطلاعات دسترسی داشته و امکان پیگیری حقوق او نیز فراهم باشد.
ساز‌و‌کار سامانه اشتغال مشخص شود
وجود آمار شفاف گام اول برای برنامهریزی است، حال آنکه در حوزه‌ها مختلف در ایران آمار شفاف وجود ندارد. فراگیری استفاده از اینترنت این امکان را به وجود می‌آورد که با ایجاد سامانه‌هایی، با استفاده از خوداظهاری، آمار دقیقی به دست آوریم. در جریان سرشماری سال ۹۵ آمارگیری اینترنتی آزمایش شد و مسئولان اعلام کردند شهروندان از این نوع آمارگیری استقبال خوبی کرده‌اند. در حوزه‌های دیگر نیز خوداظهاری جواب داده و به نظر می‌رسد افراد وقتی قرار باشد با استفاده از اینترنت اطلاعاتشان را ثبت کنند، ترس کمتری دارند. در حوزه کار به شدت ضرورت وجود آمار دقیق و شفاف احساس می‌شود و راه‌اندازی سامانه اشتغال ایرانیان که قرار است کمتر از یک ماه دیگر راه‌اندازی شود، می‌تواند خلاء موجود در حوزه آمار کار را پر کند. آنچه در این بین اهمیت دارد ساز‌وکاری است که سامانه اشتغال ایرانیان برای دریافت اطلاعات شغلی از آن بهره می‌گیرد. از گفته‌های مسئولان برمی‌آید که قرار است افراد مختلف کد اشتغال بگیرند، اما هنوز دقیقا مشخص نیست که اطلاعات هر فرد چگونه به دست می‌آید و چه ساز‌وکاری برای اصلاح اطلاعات افراد وجود دارد. شاید پیش از راه‌اندازی سامانه لازم باشد ساز‌و‌کار آن مورد بحث قرار بگیرد و کارآیی آن ارزیابی شود.
