درآمدهای نفتی قابل اعتماد نیست

تیمور رحمانی- رئیس موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران - درباره دو منبع عمده درآمدی دولت در لایحه پیشنهادی بودجه در سال ۱۳۹۸ معتقد است دولت نباید روی درآمدهای حاصل از صادرات نفت و میعانات گازی زیاد حساب کند.

آنطور که لایحه پیشنهادی بودجه ۹۸ نشان می‌دهد در سال آینده، دولت میزان درآمدهای حاصل از نفت و میعانات گازی را در حد ۱۴۳ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته است که این میزان در قانون بودجه سال ۹۷ تنها اندکی بیش از ۱۰۱ هزار میلیارد تومان بود. به عبارت دیگر در میزان درآمد ریالی دولت از محل فروش و صادرات نفت و میعانات گازی، حدود ۳۲ هزار میلیارد تومان افزایش در بودجه سال آینده به وجود آمده است، این افزایش در حالی است که درآمد دولت از محل مالیات هم افزایش چشمگیری داشته و از ۱۲۹ هزار میلیارد تومان در قانون بودجه سال ۹۷ (صرف نظر از تحقق یافتن یا نیافتن) به ۱۵۷ هزار میلیارد تومان در لایحه پیشنهادی بودجه در سال آینده افزایش داشته که نشان دهنده دست کم ۲۸ هزار میلیارد تومان افزایش درآمد مالیاتی دولت است.

سئوال اینجاست درآمدهای دولت از محل این دو منبع عظیم، چقدر واقعی است و چه اثراتی روی بودجه خواهد گذاشت. برای یافتن پاسخ این پرسش اصلی به سراغ دکتر تیمور رحمانی، دانشیار دانشگاه تهران و رئیس موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی دانشگاه اقتصاد وابسته به دانشگاه تهران رفتیم که ماحصل گفت‌وگوی ایلنا با این اقتصاددان را در ادامه می خوانید:

در شرایط رکود و نرخ منفی رشد اقتصادی بدون نفت، افزایش ۲۸ هزار میلیاردی تومانی درآمد مالیاتی دولت، چه اثراتی را روی اقتصاد خواهد داشت؟

نمی توان گفت این موضوع باعث مشکل در روند اقتصاد می شود، چون این ارقام به صورت مالیات اسمی یا nominal tax است و واقعی نیست. یعنی نمی‌توان با توجه به افزایش نرخ تورم، رقم افزایش مالیات در کلان کشور را افزایش مالیات هر واحد اقتصادی در نظر گرفت. به طور طبیعی، وقتی شما با اقتصاد تورمی روبرو هستید، افزایش میزان مالیات در کل اقتصاد، به معنی افزایش مالیات هر بنگاه اقتصادی معنی نمی‌شود.

شما معتقدید افزایش درآمد مالیاتی دولت در سال آینده، باعث فشار به تولیدکنندگان نمی‌شود؟ این را در نظر داشته باشید که سهم مالیات بر ارزش افزوده که در چرخه تولید و توزیع اخذ می‌شود، در لایحه بودجه پیشنهادی سال آینده، ۳۹ هزار میلیارد تومان است؟

شما باید عوامل مختلف را در کل سیستم مالیات‌ستانی کشور در نظر بگیرید. به طور مثال باید این واقعیت را هم محاسبه کنید که ما فرار مالیاتی گسترده در کشور داریم و پایه مالیاتی بنگاه‌هایی که اقتصاد غیرشفاف دارند به اندازه کافی تعمیق نشده است. برای همین نمی‌شود گفت افزایش ۲۲ درصدی حجم کل مالیات ستانده شده از بنگاه‌های کشور، به معنی فشار به تولیدکنندگان شناخته شده است. در مجموع شما باید در نظر داشته باشید که دولت نیازهای مالی برای تامین خدمات عمومی دارد و باید این هزینه‌ها را جبران کند. به نظر می‌رسد با توجه به عوامل مختلف اقتصادی از قبیل تورم، فرار مالیاتی گسترده و عمیق نبودن پایه مالیات ستانی و نیاز خدمات عمومی کشور، افزایش درآمدهای دولت به میزانی که در لایحه پیش بینی شده بودجه ۹۸ آمده است، موضوع عجیبی نیست.

دومین منبع عمده درآمد دولت در بودجه ۹۸ هم افزایش را نشان می‌دهد. یعنی درآمد نفتی از ۱۰۱ هزار میلیارد تومان در سال ۹۷ به ۱۴۳ هزار میلیارد تومان در سال ۹۸ رسیده که افزایش ۳۲ هزار میلیارد تومانی با بیش از ۴۰ درصدی را نشان می‌دهد. این درآمد با توجه به تحریم‌های نفتی، چقدر واقع بینانه است؟

شما به تحریم‌ها اشاره کردید و این نکته مهمی است. طبیعی است وقتی محدودیت‌هایی از قبیل تحریم نفتی و فشار برای فروش نرفتن محصولات در بازارهای بین المللی دارید باید کمتر روی این منبع حساب کنید. نگرانی اینجاست که حالت بدبینانه، در افزایش درآمدهای نفتی دولت در نظر گرفته نشده است. اگر قیمت نفت در بازارهای جهانی تنزل کند حتی با فرض آنکه میزان صادرات پیش بینی شده کم نشود، باز هم دولت در سطح کمتری درآمد خواهد داشت. به همین دلیل معتقدم در بودجه دولت در حوزه درآمد نفتی، نگاه محافظه‌کارانه‌ای باید حاکم می‌شده که این اتفاق نیفتاده است. البته باید در نظر داشت نرخ تسعیر ارز نفتی در بودجه به طور متوسط حدود ۵۷۰۰ تا شش هزار تومان در نظر گرفته شده است و شاید افزایش حجم ریالی درآمد نفتی را با توجه به افزایش نرخ دلار در بودجه بشود توجیه کرد. ولی باز هم باید شرایط بین المللی و تنگناهای احتمالی را هم در نظر داشت.

نگرانی اصلی درباره درآمدهای نفتی دولت در بودجه سال آینده چیست؟

در بودجه پیش بینی شده است که روزانه ۱.۵ میلیون بشکه نفت و ۱۳۵ هزار بشکه میعانات گازی صادر شود که برخی تحلیل‌ها می‌گوید وابستگی بودجه ۹۸ به نفت، در روی کاغذ حدود ۳۵ درصد است که واقع بینانه نیست و سهم حقیقی بیشتر از این است. با این حساب، هر بشکه نفت را ۵۴ دلار در نظر گرفته‌اند و محاسبات می‌گوید اگر درآمد هر بشکه نفت، یک دلار کم شود تبعات کسری درآمد نفتی ۲هزار و ۴۰۰ میلیارد تومانی را در اقتصاد داریم، هر چند نمی‌شود گفت که نفت گرانتر می شود یا در همین حد می ماند یا ارزان می شود. نگرانی اصلی اینجاست که اگر قیمت نفت در سطح جهانی پایین بیاید یا در سطح پایینی باقی بماند، در درآمدهای نفتی مشکل خواهیم داشت، برای همین با قاطعیت نمی شود روی درآمد پیش بینی شده دولت از محل صادرات نفت و میعانات گازی در بودجه سال آینده حساب باز کرد.