تحول در صداوسیما؛ از پوشش اعتراضات تا اخبار غیررسمی/ آیا دوران مسئول‌محوری و نگاه‌های امنیتی در رسانه ملی به‌سر آمده؟
رویکرد جدید صداوسیما در پخش و پوشش اخبار و تجمعات رسمی و غیر رسمی باعث شده تا واکنش‌های زیادی نسبت به سیاستگذاری‌های تحولی رییس جدید جام جم صورت بگیرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «تحول در صداوسیما یک گزینه نیست، یک ضرورت است. تمرکز اهالی تحول با داستان‌پردازی و توهمات تحول‌ستیزان برهم نمی‌خورد.» این اظهارنظر سکان‌دار جدید صداوسیما تنها ۵۰ روز پس از روی کار آمدنش به عنوان رییس جدید جام جم، نشان از عزم راسخ او برای آغاز دوران جدید در بزرگترین مرکز رسانه‌ای ایران دارد.
پس از ۵ سال حضور عبدالعلی علی‌عسگری در سمت مدیر رسانه ملی، رهبر انقلاب علیرغم شایعات و برخی اظهارنظرها تصمیم به تغییر رویه در صداوسیما گرفتند و حکم مدیریت علی‌عسگری را برخلاف مدیران قبلی این سازمان، تمدید نکردند. خبر رفتن علی‌عسگری از سازمان صداوسیما زمانی قوت گرفت که حتی گزینه‌های جانشینی وی هم در رسانه‌ها مطرح شده بود. احسان محمدحسنی، علی‌اصغر پورمحمدی، سیدمحمد حسینی، مهرداد بذرپاش و پیمان جبلی از جمله مهمترین گزینه‌هایی بودند که از آن‌ها به عنوان کسانی نام برده می‌شد که برنامه‌های ۵سالهای برای مدیریت صداوسیما ارائه داده‌اند. در نهایت با حکم رهبر معظم انقلاب، پیمان جبلی معاون وقت برون مرزی صداوسیما، در هفتم مهرماه به عنوان مدیر رسانه ملی منصوب شد.
پیمان جبلی متولد ۱۳۴۵ در تهران، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد معارف اسلامی و تبلیغ و دکترای فرهنگ و ارتباطات از دانشگاه امام صادق (ع) است. او از سال ۱۳۹۵ و ابتدای ریاست علی‌عسگری بر صداوسیما عهده‌دار معاونت برون مرزی رسانه ملی بود و تاکنون در بخش‌های مختلف خبری رادیو و تلویزیون، مسئولیت‌هایی همچون خبرنگار، دبیر خبر، سردبیر و مدیرکل خبر داشته است. جبلی در دوره دوساله ریاست محمد سرافراز در صداوسیما، به معاونت سیاسی سازمان رفت و با تغییر نام آن به معاونت خبر، جایگزین مجید آخوندی شد.
جبلی به دلیل آنکه کار خود را از حوزه خبر در صداوسیما آغاز کرده بود در همان روزهای اولِ حضور در ساختمان شیشه‌ای، به سرعت شروع به تغییر و تحول در رویکرد پخش و پوشش اخبار در بخش‌های مهم خبری صداوسیما کرد. این ماجرا خیلی زود با جابه‌جایی در معاونت سیاسی سازمان شکل رسمی به خود گرفت. آخوندی یکی از مدیران بازنشسته صداوسیما که سال‌ها معاونت سیاسی سازمان را برعهده داشت با حکم جبلی جای خودش را به علیرضا خدابخشی یکی از افراد با سابقه در خبر سازمان و پیک بامدادی رادیو داد. خدابخشی پس از روی کار آمدن در راستای سیاست‌های تحولی در معاونت سیاسی سازمان دست به تغییرات در شبکه خبر و خبرگزاری صداوسیما زد. او «شهرام وثوقی راد» را جایگزین عبدالرضا بوالی در شبکه خبر و «حسن عابدینی» را جایگزین سید مهرداد سیدمهدی در خبرگزاری صداوسیما کرد. این تغییرات به سرعت خودش را در آنتن نشان داد و بخش‌های مختلف خبری به تدریج اخبار غیر رسمی و اعتراضی در سراسر کشور را نیز زیر پوشش بردند. حمله سایبری به جایگاه‌های سوخت، انتصاب خبرساز داماد شهردار تهران (زاکانی) و انتشار فیلمی از حجت الاسلام علی اکبری درباره نوع ورود به مصادیق فساد در نماز جمعه از جمله اخباری بود که مخاطبان اخبار تلویزیون را دچار شگفتی کرد. این تغییر رویه از آن جهت مورد توجه مخاطبان و فعالان رسانه قرار گرفت که پیش از این صداوسیما موضع منفعل و سردرگمی را در موضوعات مشابه اتخاذ می‌کرد و با بی‌تفاوتی و عدم پوشش بسیاری از موضوعات و خبرها، با بی‌اهمیتی از کنار آن‌ها عبور می‌کرد. این سیاست خبری نیز باعث شده بود تا علیرغم آمارهای عجیب و غریب مرکز افکارسنجی صداوسیما، میزان مرجعیت رسانه‌ای صداوسیما در حوزه خبر به شکل چشمگیری کاهش پیدا کند.
حمله سایبری هکرها به شبکه ملی هوشمند سوخت فرصت خوبی را برای مدیران جدید معاونت سیاسی در رسانه ملی به وجود آورد که از همان ابتدای کار شیوه متفاوت پوشش خبری در دوره جدید را برجسته کنند. این ماجرا با واکنش مثبت فعالان و کنشگران رسانه‌ای در فضای مجازی مواجه شد و بار دیگر نگاه‌ها را به صداوسیما حساس کرد. پوشش اخبار غیر رسمی و بعضا اعتراضی در سراسر کشور تا جایی پیش رفت که شبکه خبر در اقدامی کم‌سابقه تجمع مردم و کشاورزان اصفهانی را در اعتراض به حقابه این استان در زاینده رود را به صورت زنده و مستقیم پخش کرد. این رویه جدید در اخبار صداوسیما را می‌توان جزو اولین نشانه‌های محسوس تغییر مدیریت در راس این سازمان قلمداد کرد. جبلی در روزهای ابتدایی حضورش با شعار تحول در صداوسیما کار را آغاز کرد و تا امروز این تغییرات بیشتر در بخش خبر به چشم آمده است.
روزگار امروز، روزگار شورش رسانه‌ای‌ست
اکبر نبوی (کارگردان، تهیه‌کننده و منتقد سینما و تلویزیون) درباره تغییرات رسانه‌ای در عصر جدید و همچنین تاثیرات افزایش ضریب نفوذ صداوسیما در افکار عمومی گفت: مردم در روزگار ما تشنه خبر دست اول هستند و هر رسانه‌ای که نسبت به یک واقعه که محرک‌های افکار عمومی را برانگیخته زودتر واکنش نشان دهد، ناخواسته جذب آن می‌شوند و منطقا نخستین رسانه‌ای که به دنبال خبرهایی می‌رود که برای افکار عمومی مهم‌تر است دارای مخاطب بیشتری می‌شود. این یک امر طبیع در حوزه کنش رسانه‌ای است.
وی ادامه داد: گمان می‌کنم صداوسیمای جمهوری اسلامی خیلی دیر به این نیاز افکار عمومی پاسخ می‌دهد اما امیدوارم این کارهایی که در حال انجام است و درصدد پیگیری آن هستند، مستمر و ادامه دار باشد و این تغییر سیاستگذاری‌ها خیلی جدی در راستای اهمیت بخشیدن و توجه به افکار عمومی باشد.
این کارشناس با بیان اینکه رسانه ملی می‌تواند در جهت ترمیم و اعتمادسازی موثر گام‌های بلندتری بردارد، افزود: ماهیت اثرگذاری بر افکار عمومی نفوذ و اعتماد در میان توده‌های مختلف مردم است. هنوز بدون شک صداوسیما یکی از مهمترین رسانه‌های تاثیرگذار در میان مردم است و می‌تواند با اقدامات برنامه‌ریزی شده و کارشناسی این شاخص را بهبود بخشد.
وی همچنین با اشاره به اینکه روزگار امروز، روزگار شورش رسانه‌ای است، عنوان کرد: شبکه‌های فارسی زبان معاند و مخالف ملت ایران چه کار می‌کنند که توانسته‌اند بخشی از افکار عمومی ایران را جلب کنند؟ یک سیاستی که آن‌ها پیگیری می‌کنند این است که اخبار و شایعات را درهم می‌آمیزند و با شکلی مخاطب پسند به مردم ارائه می‌کنند. این موضوع نکته بسیار مهمی است که همه رسانه‌ها چه رسانه‌های مکتوب و چه صداوسیما وظیفه دارند به آن توجه داشته باشند. در آینده نه چندان دور این شورش رسانه‌ای که جهان را فراگرفته است افزایش پیدا خواهد کرد و هم به لایه‌های مختلف افکار عمومی تعمیم و گسترش می‌یابد.
نبوی تصریح کرد: بخشی از تظاهرات، اعتراضات و تمناهای اجتماعی بعد از این در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی خودش را نشان می‌دهد. حالا اگر رسانه‌هایی مانند صداوسیما، روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها به این اتفاق بزرگی که در حال شکل گیری است و در آینده به شدت توسعه پیدا می‌کند، بی‌توجه باشند بدون شک مواجهه و همراهی با مخاطبان خود را از دست می‌دهند. صداوسیما اگر به عنوان یک رسانه فراگیر که هنوز هم با درنظر گرفتن همه شبکه‌های فارسی زبان خارجی و فضای مجازی توانسته مرجعیت رسانه‌ای خودش را حفظ کند، اگرچه بخش قابل توجهی از این اعتماد و مرجعیت آسیب دیده است، به همین دلیل است. اما اگر به این مقوله توجه نشود که بخشی از اتفاقات در فضاهای غیر رسمی مانند فضای مجازی رقم می‌خورد، نه تنها به خودش آسیب می‌زند بلکه امکان دارد منافع ملی را هم به خطر اندازد.
به افکار عمومی باید توجه کرد. این بدان معنا نیست که هرچیزی را بدون هدف منعکس کنیم بلکه اصل «چه بگوییم»، «چرا بگوییم» و «چگونه بگوییم» باید به کار گرفته شود. نتیجه اهمیت بخشیدن به آن چیزی که برای عموم مردم مهم است، کسب سرمایه اجتماعی و افزایش مرجعیت رسانه‌ای‌ست.
خبر تلویزیون مسئول محور است نه مردم محور
همچنین در همین ارتباط سید مهدی شریفی (استاد دانشگاه و کارشناس رسانه) با بیان اینکه خبر ما در صداوسیما مسئول محور شده است، اظهار کرد: این نظر صریح حضرت امام(ره) است که تلویزیون و خبر صداوسیما جای مردم محروم و کم برخوردار است که مشکلات و معضلات خود را برای مسئولین بازگو کنند. مبنای انقلاب اسلامی این است که خبر باید مردم محور باشد نه مسئول محور. اگر خبر بازنمایی از زندگی مردم باشد این احساس به وجود می‌آید که این رسانه متعلق به آن‌هاست و صرفا تریبونی برای مدیران و مسئولین نیست.
وی با بیان اینکه باید بررسی شود شهرت رسانه در چه جایگاهی قرار دارد، افزود: شهرت نه به معنای معروفیت بلکه به معنای ادراک اجتماعی مخاطب مشتری نسبت به دستگاه و سازمان خبری. آنچه واضح است اینکه میزان گرایش مردم در سالهای اخیر به صداوسیما به میزان چشمگیری کاهش پیدا کرده است. یک بخشی از این داستان بدون شک به دلیل گسترش و رخنه فضای مجازی در جامعه است اما بخش عمده‌ای از این موضوع به سیاست‌های سازمان خبری معطوف است.
این کارشناس رسانه تصریح کرد: طبق آخرین آماری که اخیرا توسط خود صداوسیما منتشر شده است خبر ۲۱ شبکه یک تلویزیون ۲۰.۵ درصد مخاطب دارد. اگرچه در سایه ابتکاراتی که در شبکه خبر رخ داد این شبکه به یک باره با رشد مخاطب روبرو شد و تا ۴۰ درصد هم توانست بیننده داشته باشد. این جای تاسف دارد که مهمترین و پربیننده‌ترین بخش خبری تلویزیون که ۲۰:۳۰ است تنها ۳۷درصد بیننده دارد. تازه این آمارها بر اساس نظرسنجی‌ست که خود سازمان صداوسیما ارائه داده است.
وی اضافه کرد: شهرت صداوسیما نزد افکار عمومی دچار آسیب جدی شده است و بخش زیادی از آن به نبود اعتماد مخاطب نسبت به این رسانه برمی‌گردد. باید بررسی شود که چه اتفاقاتی منجر شد تا این دو ویژگی و شاخصه تاثیرگذار خدشه دار شوند. اینکه فضای مجازی هم در این ماجرا دخیل است قطعا قابل کتمان نیست زیرا این اتفاق در حال حاضر در دنیا هم وجود دارد که شبکه‌های مجازی باعث شده‌اند تا رقم گرایش مردم به رسانه‌های رسمی کاهش یابد.
این استاد دانشگاه همچنین درباره رویکرد اخیر پوشش و پخش خبر در صداوسیما نوان کرد: این تغییر را می‌توان در راستای یک عمل حرفه‌ای‌گری تلقی کرد و آن هم از احترام و ارزش به جایگاه مردم نشات می‌گیرد. در کلام بزرگان دینی ما هم به این نکته اشاره شده است که زمامداران باید در خدمت و در کنار مردم باشند.
وی با اشاره به اینکه هر رسانه‌ای باید در مسیر اقناع قدم بردارد، تاکید کرد: اقناع به زبان ساده یعنی نفوذ کلام و مقابله با جریان پروپاگاندا رسانه‌ای. اگر هر رسانه‌ای این اصول ابتدایی را رعایت کند خیلی واضح و مبرهن است که مخاطبینش به آن اعتماد خواهند کرد. ما گاهی دچار وسواس‌های امنیتی می‌شویم و به دنبال آن به حذف و مخفی‌کاری می‌اندیشیم. در صورتی که در منطق روایی ما هم تاکید شده است که ما نباید چیزی را از مردم بپوشانیم مگر اسرار نظامی. حالا این را هم در نظر بگیرید که در عصر امروز با وجود این رشد تکنولوژی و وجود شهروند خبرنگارارانی که ابزار رسانه‌ای‌شان تنها یک گوشی تلفن همراه است، چطور می‌شود خبر و اتفاقی را مخفی کرد یا بر آن سرپوش گذاشت یا نادیده‌اش گرفت.
شریفی همچنین اظهار کرد: در کشوری مثل ایران که جزو کشورهای در حال رشد به حساب می‌آید زمانی این اتفاق رقم می‌خورد که تک تک مردم خودشان را در این رشد سهیم بدانند و اعتماد کاملی به مجموعه رسانه‌ای و حاکمیتی پیدا کنند. این ارتباط از آنجا حائز اهمیت است که ما شاهد بودیم جریان و سیاست‌های رسانه‌ای صداوسیما مخصوصا خبر با جابه‌جایی دولت‌ها کاملا دگرگون می‌شود. این بزرگترین آسیب برای رسانه است چون ثبات را کاملا از بین می‌برد. از همین رو می‌شود گفت طلایی‌ترین دوران خبر در صداوسیما در زمان دولت اصلاحات رقم خورد و خیلی از بخش‌های جدید خبری در صداوسیما شروع به کار کردند.
وی در پایان گفت: مباحثی در خصوص یکپارچه کردن حوزه خبر در صداوسیما مطرح شده است که به هرحال به چابک‌سازی این بخش در سازمان کمک خواهد کرد اما این خطر را هم دارد که اگر همه بخش‌های خبری و شبکه خبر ذیل یک مدیریت واحد فعالیت کنند تنوع و تضارب آرا در برنامه‌سازی و تصمیم گیری از بین خواهد رفت و این هم می‌تواند مشکلاتی را به وجود آورد. ماهیت خبر به نحوی است که ناخواسته شباهت و یکنواختی را شامل می‌شود و ما باید به دنبال این باشیم که تنوع را در پوشش و انتشار آن بالا ببریم.
گزارش: امید پویانفر
