روایت امام موسی صدر از زندگی و زمانه و نگاه و عملکرد خود؛
ایمان به خدا نمی‌تواند از ایمان به انسان جدا باشد
کتاب «آنچه خود گفت» تازه‌ترین اثری است که اطلاعات مهمی از امام موسی صدر در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. این کتاب، ترجمه کتاب دیگری با عنوان «کلمه هو قائلها» است که قبلاً در لبنان و به زبان عربی منتشر شده و حاوی روایت امام موسی صدر از زندگی و اندیشه‌ها و شیوه عمل خود است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، امام موسی صدر از جمله برجسته‌ترین و شناخته‌شده‌ترین روحانیون معاصر است که به دلیل اندیشه‌ها و راهبردهای نوگرایانه که غالباً خود پیشگام اجرای آن‌ها بوده است، همواره مورد توجه نیروهای فکری و فرهنگی در ایران و دیگر کشورهای منطقه است.
این روحانی پیش‌رو، در ۱۴ خرداد سال ۱۳۰۷، در شهر قم به دنیا آمد. پدر او سید صدرالدین، از مراجع بزرگ زمان و یکی از جانشینان شیخ عبدالکریم حائری در اداره حوزه علمیه قم بود. سید موسی همزمان با تحصیل سیکل اول دبیرستان، مقدمات علوم حوزوی را خواند و در سال ۱۳۲۰ رسماً وارد حوزه علمیه قم شد. او در کنار تحصیلات حوزوی، دروس دبیرستان را نیز گذراند و در سال ۱۳۲۹ برای تحصیل در رشته «اقتصاد در حقوق» به دانشگاه تهران رفت و در سال ۱۳۳۲ موفق به دریافت مدرک لیسانس شد. او سپس برای ادامه تحصیلات حوزوی به نجف رفت و تا اوایل سال ۱۳۳۷ در آن‌جا ماند.
وی در این سال‌ها ضمن تحصیل و تحقیق و تدریس در حوزه، در فعالیت‌هایی مانند انتشار مجله مکتب اسلام و تاسیس مدارس جدید، تعامل با نیروهای سیاسی و فرهنگی و هنری و برخی امور خیریه و اجتماعی هم مشارکت داشت.
او در اواخر سال ۱۳۳۸ و به دنبال توصیه‌های شماری از علما و مراجع وقت و بنا به وصیت سید عبدالحسین شرف الدین رهبر متوفی شیعیان لبنان، سرزمین مادری خود را به سوی لبنان ترک کرد.
امام موسی صدر در بدو ورود به لبنان، با بررسی وضع شیعیان و شناخت دقیق از جامعه چند فرهنگی این کشور، اصلاح وضع فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شیعیان از یکسو و فعالیت مستمر برای گسترش همزیستی مسالمت‌آمیز پیروان ادیان و مذاهب مختلف را در دستور کار قرار داد که در این زمینه توفیقات گسترده‌ای به دست آورد و به حلقه وصل پیروان همه ادیان و مذاهب مبدل گشت. او که انسان را دارای کرامت ذاتی می‌داند، برای احقاق حقوق محرومان، صرف‌نظر از گرایش دینی و مذهبی آنان، اقدامات فراوانی را به انجام رساند که موجب شد او را امام محرومان بخوانند.
امام موسی صدر در سوم شهریور سال ۱۳۵۷ و در آخرین مرحله از سفر دوره‌ای خود به کشورهای عربی که با هدف یافتن راه‌حل سیاسی برای جنگ داخلی لبنان، بنا به دعوت رسمی معمر قذافی حاکم لیبی، وارد این کشور شد، از روز نهم شهریور در حالی که میهمان رسمی دولت لیبی بود، ربوده شد و به مکان نامعلومی منتقل گردید.
از آن زمان تاکنون آثار مختلفی درباره فعالیت‌ها و افکار رهبر شیعیان لبنان منتشر شده که مهمترینِ آن‌ها کتاب «گام به گام با امام» مجموعه گفتارها و مصاحبه‌ها و مقالاتِ سیدموسی صدر، ترجمه مجموعه دوازده جلدی «مسیره الإمام السید موسی صدر» است که در ایران به همت انتشارات موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر روانه بازار نشر شده است.
در کنار این آثار، کتاب «آنچه خود گفت» تازه‌ترین اثری است که اطلاعات مهمی از این روحانی سرشناس در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. این کتاب، ترجمه کتاب دیگری با عنوان «کلمه هو قائلها» است که قبلاً در لبنان و به زبان عربی منتشر شده است. کتاب، حاوی روایت امام موسی صدر از زندگی و اندیشه‌ها و شیوه عمل خود است و موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر در سال ۱۳۹۹، آن را با ترجمۀ مهدی فرخیان در ۱۰۰ صفحه منتشر کرده است.
این اثر حاصل مصاحبه خانم مونا مکّی دانشجوی لبنانی ساکن فرانسه است که برای نوشتن پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با رهبر شیعیان لبنان انجام داده است. مصاحبه در ۱۱۰ دقیقه و در نیمه دوم دهه هفتاد میلادی ضبط شده است.
مونا مکی در این مصاحبه سعی کرده با طرح پرسش‌هایی درباره خانواده و کودکی و تحصیلات و هجرت امام موسی صدر و وضعیت آن زمان ایران و لبنان و کوشش‌ها و اقدامات و دستاوردهای او به روایتی دست اول از پیشینه و رویکرد و اندیشه این روحانی برجسته دست یابد.
مصاحبه حدوداً یک سال پیش از ربودن امام موسی صدر انجام شده است که به دلیل فاصله زمانی کمی که با این واقعه دارد، آخرین تحلیل‌ها و روایت‌های او از زمانه و زندگی و اندیشه‌هایش را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد که اهمیت مضاعفی به این اثر می‌دهد و منبعی ارزشمند و معتبر برای پژوهشگران است.
کتاب به دلیل برخورداری از متن روان و قابل فهم و حجم کم و تا حدودی جامع بودن که به موضوعات بسیاری از زاویه دید امام صدر می‌پردازد، به خوبی می‌تواند مخاطب را از نزدیک با زندگی او و شرایطی که آن سال‌ها با آن مواجه بوده است، آشنا کند و پرسش‌ها و ابهامات متعددی درباره این روحانی سرشناس و مسائل مرتبط با ایران و لبنان را پاسخ دهد. کیفیت چاپ و کاغذ و طراحی جلد و قطع مناسب از دیگر ویژگی‌های خوب کتاب به‌شمار می‌آید.
شایان ذکر است که در این کتاب به خانواده صدر، زندگی شخصی، شیعیان، فقه شیعه، حضور در لبنان، توضیح مفهوم «دین برای زندگی»، نقش دینی سید موسی صدر، رابطه تعاملی شیعیان و جهان عرب، مجلس اعلای شیعیان، دستاوردهای مجلس، مطالبات ایشان، تجمعات اعتراضی در لبنان، جنبش محرومان، از محرومان تا فرهیختگان، جنگ داخلی لبنان، مبارزه با فئودالیسم، احزاب لبنانی و تحولات آنان، سکولاریسم و فرقه‌گرایی، سه‌گانه دین و نهاد و سیاست، ارتباط با تحولات ایران، از ملی شدن صنعت نفت و رابطه با حکومت پهلوی و حمایت از جریانات مبارز اسلامی، تجاوزات اسرائیل، تحلیل آینده و سرنوشت جنوب لبنان پرداخته می‌شود.
امام موسی صدر در بخشی از این اثر درباره نگاه خود به انسان و نسبت آن با دین می‌گوید: «به طور کلی، این نقش دینی را پذیرفته‌ام که توان و نیروی دین را در راه حیاتِ انسان قرار دهم: تربیتِ انسان، کمک به انسان، ارتقای سطح انسان، دور کردن ستم از انسان… با صراحت بگویم که اصل بنیادین این است که نمی‌توان نقش دین را به هنگام مرگ و فقر و بیماری انسان محدود کرد. نیز باید بگویم که اساساً مفهوم ایمان به خدا نمی‌تواند از ایمان به انسان جدا باشد. آیات قرآن در موارد متعدد تاکید دارد که ایمان به خدا با نادیده گرفتن رنج‌دیدگان جمع نمی‌شود. می‌توانیم بگوییم که ایمان در مفهوم اسلامی یا در مفهوم دینی دو بعد دارد: بعدی رو به آسمان و بعدی رو به زمین؛ اعتقاد و ایمان به خدا و مسئولیتِ انسان. به همین سبب، اهتمام به احوال مردم جزئی از ایمان اسلامی است. من مسئولیتم را در پیوند با امور اجتماعی و بهداشتی و فرهنگیِ مردم جدا از نقش دینیِ خود نمی‌بینم. دریافتم که ایمانم و نقش دینی‌ام مقتضیِ کاهشِ رنج مردم است.»
خواندن این کتاب در کنار دیگر آثار منتشر شده درباره امام موسی صدر شناخت کامل‌تری از زندگی و ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری و فعالیت‌های عملی او به مخاطب ارائه می‌کند. اگر در ابتدای مطالعه درباره امام موسی صدر و اندیشه‌ها و برنامه‌های او هستید، این کتاب انتخاب مناسبی است.
حانیه قزوینی
