چرا بحران تولید و توزیع برق داریم؟

ایلنا، از آنجا که طی هفته‌های اخیر مردم عزیز و صبور ایران اسلامی شاهد مشکلات عدیده‌­ای در بخش تولید و توزیع برق در کل کشور بودند، تا آنجایی که بحران‌هایی را نیز در برخی مناطق ایجاد کرد، بر آن شدم که تحلیلی از چرایی این واقعه را ارائه نمایم که به شرح ذیل تشریح می‌گردد:

1- افزایش مصرف گاز خانگی و افت فشار گاز در ماه‌های سرد سال، گاز مصرفی نیروگاه‌ها را تحت الشعاع قرار می‌دهد، گازرسانی به بسیاری از نیروگاه‌ها قطع شده و ناچاراً نیروگاه‌های مذکور می‌بایست از سوخت مایع (گازوئیل) جهت تولید استفاده کنند. بر این اساس نیروگاه‌­های حرارتی ملزم شده­‌اند که زیر ساخت ذخیره سازی گازوئیل را برای مصرف حداقل 45 روز متوالی در فصل زمستان ایجاد نمایند و ضروریست پیش بینی لازم از سوی دولت نیز جهت تامین سوخت مایع مورد نیاز صورت پذیرد. اما متاسفانه در سال 1399 بخش قابل توجهی از گازوئیل تولید شده بدون توجه به آیتم فوق الذکر، به منظور ارز آوری و کسب درآمد برای دولت در اختیار مرز نشینان قرار گرفت تا به خارج از کشور حمل شود و به این دلیل، در تامین گازوئیل مورد نیاز نیروگاه­ها اختلال ایجاد شد، که ما حصل آن خروج تعداد قابل توجه ای از نیروگاه‌­های حرارتی از مدار تولید بوده است. در راستای جبران عدم تولید نیروگاه‌­های حرارتی، نیروگاه‌­های آبی با تمام ظرفیت در مدار قرار گرفتند که این موضوع در کنار پدیده خشکسالی موجب شد ذخیره آب پشت سدها به میزان قابل توجهی کاهش یابد و عملاً به دلیل حفظ حداقل ظرفیت موجود جهت استفاده در پیک تابستان( بازه زمانی15 تیر لغایت 15 مردادماه به مدت حدود 200 ساعت)، در شرایط کنونی نتوان از ظرفیت نیروگاه‌­های آبی استفاده کرد.

2- هر ساله تعمیرات نیروگاه‌­های حرارتی در اواخر پاییز و زمستان برنامه ریزی می شود، اما به دلایل فوق­‌الذکر و محدودیت‌­های شبکه، اجازه خروج واحدها برای تعداد قابل توجهی از نیروگاهایی که می‌بایست تحت تعمیرات قرار گیرند صادر نشد و ناچاراً تعمیرات این نیروگاه‌­ها به بهار سال 1400 موکول گشت.

3- به دلیل مطالبات سنگین نیروگاه­‌های خصوصی از دولت، تعمیرات آنها که نیازمند تامین نقدینگی است، در موعد برنامه ریزی شده محقق نشد و تعدادی از آنها با خروج‌های اضطراری و توقف واحدها مواجه هستند.

4- طبق بند " ت" ماده 48 برنامه ششم توسعه( 1396-1400) و همچنین بند "د" ماده 133 برنامه پنجم توسعه می­بایست سالانه ظرفیت تولید برق به میزان 5000 مگاوات  ساعت افزیش یابد، اما این مهم طی این سال‌ها تحقق نیافت. میزان توان مصرف شده در پیک تابستان 1399، 58500 مگاوات بوده است، لذا دولت برای سال 1400 می‌بایست برای حداقل تولید 61500 مگاوات برنامه ریزی می کرد. اما به دلیل گرم شدن زود هنگام هوا در بهار سال جاری و موارد فوق‌­الذکر، حتی نتوانست پاسخگوی مصرف به میزان 55000 مگاوات باشد و ناچاراً از ابزار خاموشی جهت کنترل مصرف استفاده شد.

5- تولید برق عمداتاً در سه حوزه:  الف) نیروگاه­‌های برق آبی به میزان 12000 مگاوات ساعت، ب) نیروگاه‌­های حرارتی حدود 56000 مگاوات ساعت، ج) نیروگاه‌­های تجدیدپذیر هسته‌ای 1800 مگاوات ساعت و مجموعا به ظرفیت 70000 مگاوات ساعت تولید است و مصرف برق در بخش خانگی 33 درصد، در بخش صنعت 34 درصد، در بخش کشاورزی 14 درصد، در بخش عمومی، روشنایی و سایر 19 درصد است. وزارت نیرو به دلیل عدم توجه جدی به موضوع افزایش تولید و عدم حمایت از سرمایه گذاری در این صنعت باعث شده، سرمایه گذاری‌­های انجام گرفته قبلی از سال 1392 تا کنون تکمیل نشده و تنها 6/17 رشد طی 7 سال نشان دهد که به نسبت رشد مصرف بسیار ناچیز است. ضمناً بر اساس بند 19 آیین نامه اجرایی قانون بودجه سال 1392 به وزارت نیرو اجازه داده شده به منظور افزایش بازدهی نیروگاه‌­ها و با اولویت نصب بخش بخار در نیروگاه‌­های سیکل ترکیبی، با روش بیع متقابل قرارداد منعقد نماید و اصل سرمایه گذاری انجام شده از محل صرفه جویی در سوخت نیروگاه‌­ها باز پرداخت گردد. در این زمینه وزارت نیرو قراردادهای بیع متقابل به صورت ریالی با سرمایه گذاری منعقد کرد. با توجه به افزایش شدید نرخ ارز و عدم رسیدگی و ارائه تعدیل به موقع قراردادهای مذکور برای سرمایه گذاری که عمدتاً از صندوق توسعه تسهیلات ارزی دریافت نموده بودند و عدم تراز بدهی به صندوق و درآمد ناشی از سرمایه گذاری، سرمایه گذاری را بلاتکلیف و اجرای طرح ها را به کندی مواجه کرد. وزارت نیرو با تاخیر بسیار زیاد سال 1399 اقدام به اصلاح و تعدیل قراردادهای مذکور نمود. با اجرای طرحهای فوق با توجه به اینکه با احداث هر واحد 160 مگاوات ساعتی بخار 250میلیون متر مکعب گاز در سال صرفه جویی خواهد شد، ضمن افزایش حدود 12000 مگاوات ساعت ظرفیت نیروگاهی کشور، 375 میلیارد متر مکعب گاز در سال صرفه جویی خواهد شد و متاسفانه این فرصت ها از بین رفته و ضمن سوزاندن منابع فسیلی کشور ظرفیت سازی نیروگاهی نیز انجام نشده است.(24000 مگاوات ساعت نیروگاه گازی در کشور وجود دارد.)

6- وزارت نیرو با قیمت گذاری دستوری و خرید رقابتی از تولید کنندگان برق و جلوگیری از صادرات برق مازاد تولید کنندگان برق، باعث تضعیف توان مالی و تولیدی تولید کنندگان شده است؛ علیرغم اینکه بند " ت" ماده 48 قانون ششم توسعه بر افزایش نرخ آمادگی و انرژی اشاره شده است، وزارت نیرو نرخ آمادگی را از سال 1394 تا کنون و نرخ انرژی را از سال 1394 تا سال 1398 افزایش نداده است و صادرات برق تولید کنندگان را وزارت نیرو رسماً صادر و مطالبات تولید کنندگان جهت بازپرداخت بدهی­های ارزی را به صورت نرخ حواله ای باز پرداخت می کند که این ظلم مضاعف در حق تولید کنندگان برق است. لازم به ذکر است نرخ های مصوب خرید انرژی توسط وزرات نیرو فقط در ماههای پیک بار شبکه( 4 ماه در سال) خریداری می شود و در ماههای دیگر تا حدود 60 درصد قیمت مصوب خریداری می کند و نیروگاه‌­ها به دلیل جلوگیری از خاموشی و تحمیل هزینه های مازاد اقدام به فروش اجباری برق می کنند.

7- عدم پرداخت به موقع مطالبات ناشی از فروش برق باعث تضعیف این صنعت و عدم توانایی برنامه‌­ریزی و تکمیل سرمایه­‌گذاری انجام شده در موعد مقرر گشته است، به گونه­‌ای که پرداخت مطالبات با انتظار بالای 4 سال انجام می شود.

8- طبق برنامه ششم توسعه می بایست سالانه حدود 2000 مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر(اعم از خورشیدی، بادی و ...) احداث شود که این مهم با وجود پتانسیل بالا در کشور مورد غفلت قرار گرفته است، به گونه‌­ای که کل ظرفیت حال حاضر کشور در حوزه انرژی‌های تجدید پذیر، حدود 1000 مگاوات است.

با این توضیحات نتیجه می­‌گیریم که بحران خاموشی در کشور هیچ ربطی به تحریم‌­ها ندارد و تنها نتیجه بی‌تدبیری در صنعت برق کشور بوده و قابل پیش بینی و پیشگیری نیز بوده است.

  سعید محمد؛ فرمانده پیشین قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا و رئیس هیات مدیره انجمن مدیریت پروژه ایران