یادداشتی از ایوب دهکانکار؛
گفتمان خیامی در شعر فارسی
ایوب دهقانکار مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران به مناسبت روز بزرگداشت حکیم عمر خیام، یادداشتی را منتشر کرد.
اردیبهشت ماهی آراسته به ستاره‌های درخشان شعر و فرهنگ ایران‌زمین است- سعدی، فردوسی و خیام. هر یک از ایشان در عرصه‌ای، توسن سخن را تاخته و حق مطلب را ادا کرده است. سعدی را به لطافت طبع و حکمت‌آموزی، فردوسی را با حماسه‌آفرینی و خیام را با رباعیات و علم‌ورزی می‌شناسیم؛ و هر یک به نحوی یکی از جنبه‌های گران‌بار تمدن ایران‌زمین را نمایان می‌کنند.
خیام یکی از نابغه‌های فرهنگ ایران است. او شاعر، طبیب، فیلسوف، عالم به علوم دقیقه و ستاره‌شناس سرآمد روزگار خود بود. امروزه خیام در میان مردم بیشتر به واسطة رباعیات خود شهرت دارد، ولی در میان پژوهشگران آن زمان و هنوز ستاره‌شناسی برجسته و ریاضی‌دانی خبره نیز هست. در واقع سهم او در تاریخ علم و مسائل مهم ریاضی و هندسه و نیز تعیین و سامان‌بخشیدن به تقویم جلالی بسزا و انکارناپذیر است.
این شخصیّت چند بُعدی و نکته‌یاب، طبع لطیف و ادبی خود را در رباعیات نمایان کرد. توصیه به اغتنام وقت از ویژگی‌های بارز رباعیات خیام است که از این حیث با مفهوم (Carpe Diem) در ادبیات رومی و لاتین قرابت دارد. این رباعیات چنان در شاعران چند نسل بعد از خیام تأثیرگذار بود که می‌توان از آن به «گفتمان خیامی» در شعر فارسی تعبیر کرد.
خوشبختانه محققان کاردانی دربارة شناخت و تحلیل رباعیات خیام قلم زده و سیمای این حکیم و شاعر نامور را از میان افسانه‌سازی‌ها و قصه‌پردازی‌ها آشکار کرده‌اند. از سوی دیگر تعدادی از صاحب‌نظران دنیای علم، جایگاه خیام ریاضی‌دان و ستاره‌شناس را بررسی کرده‌اند.
خیام یکی از شخصیت‌های ممتاز فرهنگ ماست که شهرتی جهانی دارد، هم به واسطة رباعیات خود که ادوارد فیتز جرالد به انگلیسی ترجمه‌ای آزاد از آن انجام داد و هم به دلیل آثار علمی که برای آن در سطح بین‌المللی شناخته شده است. پر واضح است که شناختن و شناساندن مفاخر فرهنگی یکی از وظایف فرهنگی ماست.
