مشارکت محلی شهروندان از مفهومی انتزاعی تا مدلی کارکردی

به گزارش ایلنا، «فاطمه سادات حمیدیان» معاون برنامه‌ریزی منطقه ۵ شهرداری تهران در یادداشتی نوشت: در الگوهای جدید برنامه‌ریزی و مدیریت شهری جهانی، اجرای پروژه‌های مشارکت شهری جایگاه خاصی یافته است. اجرای پروژه توسعه­‌ی شهری یک فعالیت جمعی است مبتنی بر «نقش مشارکت شهروندی با الگوهای متفاوت مبتنی برمشارکت افراد، خانواده‌ها، گروه‌ها، سازمان‌ها، نهادها و بخش‌های خصوصی و عمومی است. اصطلاح تخصصی توسعه پایین به بالا، نیز ناظر به نقش مشارکتی مردم است و نقش مشارکتی مردم ( افراد، گروه­ها، سازمان­ها) در فرایند توسعه از جمله توسعه شهری واقعیتی انکار نا پذیر است. تجربیات جهانی نشان می‌هد که از دهه ۱۹۸۰ میلادی به بعد در برنامه‌های توسعه‌ی شهری توجه فزاینده‌ای به رویکرد مشارکت صورت گرفته است.

اهمیت یافتن نقش مردم در جوامع و پیدایش و تقویت نظام‌های مبتنی بر مردم سالاری، درس گرفتن از روندهای توسعه در دهه‌های گذشته، تطابق نداشتن برنامه‌های مدیریت شهری با نیازها و خواسته‌های مردم، اهمیت یافتن فرآیند به جای محصول، توسعه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، پیچیدگی فزاینده زندگی شهری، نداشتن توان مالی دولت­ها، تضعیف منافع شهروندان و جلوگیری از وابستگی جامعه به دولت، نداشتن تداوم  فعالیت‌های توسعه و عمران و جزو آن اشاره کرد.

 امروزه در جوامع پیشرفته، مشارکت مردم در برنامه‌های شهری نهادینه شده و حقوق و تکالیف مدیران شهری و شهروندان مشخص شده است مشارکت ازطراحی برنامه‌ها و الگوهای علمی اجرایی تا ارائه، تأیید و تصویب، اجرا و نظارت ادامه دارد.

 طی بازخوانی تجربه مدیریت شهری در ایران بدون تردید به این تجربه ناخوشایند بر می‌خوریم که فاصله زیاد تصمیم سازی مدیران شهری با نیازهای حقیقی شهروندان -که از عوارض اداره شهر بدون مشارکت فعال شهروندان می‌باشد- علیرغم ایجاد زمینه‌های نارضایتی و کاهش کیفیت زندگی شهروندی، توسعه نامتوازن موجب هدر رفتن سرمایه‌ها و بر جای ماندن مشکلات گردیده است.

در تهران- به عنوان آینه تمام نمای ایده‌های مختلف مدیریت شهری- تهدید کمبود منابع مالی و شرایط کشور  خوشبختانه سرانجام سیاست‌گذران شهری را از تعریف ابرپروژه هایی با کاربری فرامنطقه‌ای  به تدوین پروژه‌های احداثی با دو الزام اجرا بر مبنای درخواست شورایاری‌ها و محوریت محلات سوق داد.

پروژه‌های توسعه محله‌ای که امروزه مهم‌ترین رویکرد شهرداری تهران محسوب می شود را می‌توان نقطه تغییر چرخش مدیریت شهری تهران از توسعه سخت افزاری- کلان به توسعه نرم‌افزاری- محله ای قلمداد کرد. این رویکرد با توجه به احصای معضلات موجود توسط پارلمان‌های محله‌ای( شورایاری‌ها) و مشارکت شهروندی در تمام مراحل( نیازسنجی، تصویب و اجرا) می تواند نقش موثری در بازسازی اعتماد شهروندان ایفا نماید. گرچه نباید فراموش کرد فاکتورهای اعتمادساز دیگری نیز نقش کلیدی در این پروسه ایفا می‌کنند که شاید مهم‌ترین آنها باورپذیری عمومی نسبت به این رویکرد مشارکتی در اجرای پروژه ها، کیفیت اجرای آنها و نهایت کارکرد آنها در محیط شهری است.

از آنجایی که اجرای پروژه‌هایی با مقیاس محله‌ای نیاز کمتری به بودجه‌های کلان دارد می‌توان با هزینه‌های کمتر بهره‌وری بالاتری را تجربه نمود و البته راهبری مدیریتی این پروژه‌ها هوشمندی خاصی را  در خصوص بهره‌مندی از این موقعیت‌ها درمسیر تولید ارزش افزوده طلب می‌نماید.

با بررسی‌ای گذرا در معضلات احصاء شده به منظور تعریف پروژه‌های مذکور  می‌توان دریافت  که عمده درخواست‌های محلات ماهیت نگهداشتی داشته لذا نظارت بر عملکرد نواحی و پیمانکاران مستمر کمک شایانی در تحقق شعار "شهری برای همه " می‌کند و شاید باید در خصوص نظارت بر کیفیت اجرای قراردادهای جاری (با سویه نگهداشت) مورد بازنگری‌ای جدی قرار بگیرد.

با بررسی سریعی که بر زوایایی که از اجرای پروژه توسعه محله‌ای در سطور بالا اتفاق افتاد، بر این عقیده‌ام که روند تعریف پروژه‌های شهری باید با این گفتمان هماهنگ شود زیرا که پیام روشنی که پرداختن‌های مقطعی به این ضرورت انکار ناپذیر- مشارکت شهروندان در اداره شهر- به شهروندان مخابره می‌کند، می‌تواند تصویری تصنعی از مشارکت مردمی بیافریند که مدیریت شهری به راحتی از تاثیرات منفی آن رهایی نخواهد یافت.

این مدل تعریف پروژه برای رهایی از یک شعار مقطعی باید به اولویت‌های توسعه زیرساختی نیز تسری پیدا کند. در مدلهای مدیریت شهری مدرن از آنجایی که اقتصاد شهری متوازن و پویا بدون در نظر داشتن تمام لایه‌های جامعه شهروندی محقق نخواهد شد، نمی‌شود مشارکت اجتماعی، اقتصادی و ... شهروندان را بدون تغییر گفتمان مشارکت آنها از امری انتزاعی به مدلی مفهومی و عملکردی تحقق بخشید.