فراموش‌شدگانی که عکس‌هایشان باقی ماند+عکس
محمد صیاد می‌گوید: ما عکاسان در مقاطع مختلف تاریخی کارهای مهم و مفیدی را با ثبت وقایع انجام دادیم، اما پس از مدتی فراموش شدیم.
به گزارش خبرنگار ایلنا، انقلاب اسلامی و وقایع پیرامون آن علاوه بر ارزش‌های سیاسی و اجتماعی به نوعی سرآغاز عکاسی خبری در ایران است. بی‌شک تا پیش از انقلاب اسلامی عکاسی در ایران وجود داشته و هنری مهجور نبوده، اما عکاسان معاصر در آن مقطع هنوز با اتفاقی بزرگ و تاریخی مواجه نشده بودند تا طی آن عکاسی خبری و مستندنگاری‌های بصری را تجربه کنند. مجموعه عکس‌های اجتماعی زنده‌یاد کاوه گلستان نمونه بارزی از عکاسی پیش از انقلاب است که هنوز شکل و شمایل خبری پیدا نکرده است.
باید یادآور شد تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی نیز وقایع تاریخی دیگر وجود داشته که ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ و تظاهرات‌های ۱۵ خردادماه سال ۱۳۴۲ مهمترین آن‌هاست. این واقعه تا به آنجا جدی است که برخی تحلیل‌گران از این قیام به عنوان نقطه عطفی در آغاز انقلاب سال ۱۳۵۷ یاد می‌کنند. عکس‌هایی از این واقعه وجود دارد، اما واقعیت این است که در آن سال‌ها بستر اصلی رسانه‌های خبری روزنامه‌ها بودند و هنوز خبرگزاری‌های معتبر امروز تاسیس نشده بودند تا به واسطه آن‌ها عکاسان خبری فعالیت رسانه‌ای خود را به طور جدی آغاز کنند.
با توجه به اتفاقاتی که در سال‌های پیش از انقلاب (از حدود سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷) رخ داده می‌توان گفت طی این مقطع تاریخی است که عکاسی خبری به مرور مسیر تکامل خود را طی می‌کند. عکاسان آن مقطع به واسطه حضور در در قلب تجمعات و اعتراض‌ها و تظاهرات‌هاست که به کسب تجارب میدانی و عملی نائل می‌شوند و در نهایت پس از آزمون و خطاها و ثبت وقایع و خرده اتفاقات در روزهای پیش از وقوع انقلاب اسلامی و پس از آن به بلوغ هنری می‌رسند و آثار به جا مانده از آن روزهای پر اتفاق گواهی بر این ادعاست. توجه آژانس‌های خبری خارجی به عکس‌ها و عکاسان ایرانی است که به فعالیت آن‌ها شکل جدی‌تر می‌دهد و طی این روند است که اهمیت عکاسی بر هنرمندان ایرانی و عامه مردم نمایان می‌شود.
طی آن سال‌هاست که برخی از عکاسان ایرانی با حضور در میادین پر التهاب و پر حادثه آثار ماندگاری را ثبت و ضبط می‌کنند. شاید مخاطبان، هیچ‌گاه به نام عکاسان عکس‌های ماندگار انقلاب اسلامی توجه نکنند، اما آثار آن‌ها که گویای فداکاری‌ها و ایثارگری‌ها در کف خیابان است از ذهن مردم پاک نخواهد شد.
برخلاف تصور موجود تعداد عکاسان خبری در آن سال‌ها زیاد نبوده و همه آن اتفاقات صرفا توسط چند عکاس به ثبت رسیده است.
کاوه گلستان، بهمن جلالی، کامران شیردل، آلفرد یعقوب‌زاده، شاهرخ حاتمی، محمود کلاری، محسن شاندیز، محمد صیاد، مریم زندی، قربان خلیل‌زاده، محمود حاج محمدی، سبحان قلی کهنبانی، علی غفاری، حسین پرتوی، جمشید ابراهیم‌زاده، حسین پرتوی، عباس ملکی عکاسانی هستند که در روزهای پرحادثه آن روزها عکس‌های ماندگاری را به ثبت رسانده‌اند.
عکاسان فراموش شده‌ایم، اما عکس‌هایمان باقی می‌مانند
مطبوعات ۶۶ روز تعطیل شدند
محمد صیاد، عکاس پیشکسوت عرصه مستندنگاری و خبر درباره وضعیت عکاسان هم نسلش به ایلنا گفت: ما عکاسان در مقاطع مختلف تاریخی کارهای مهم و مفیدی را با ثبت وقایع انجام دادیم، اما متاسفانه پس از مدتی فراموش شدیم و این اتفاق بسیار بد و غم‌انگیز است. حال شما حساب کنید زمانی که عکاسان افرادی فراموش شده‌اند، قاعدتا حرفی هم برای گفتن نخواهند داشت.
او اذعان داشت: موضوع بدتر این است که کسی از ما سراغی نمی‌گیرد. حال اینکه چرا عکاسان فراموش شده‌اند، سوالی است که مسئولان باید به آن پاسخ دهند. با اینکه از یادها رفته‌ایم اما عکس‌هایمان وجود دارد و موضوع با اهمیت نیز همین است. آثار ما روایتگر اتفاقاتی هستند که در آن مقطع تاریخی رخ داده است. اینکه عکس‌ها فراموش نمی‌شوند و در تاریخ ماندگار می‌شوند از ویژگی‌های هنری چون عکاسی است.
صیاد در ادامه درباره آرشیوهای به جا مانده از گذشته گفت: خودم را در جایگاهی نمی‌بینم که درباره این موضوع و دیگر مقولات اینچنینی نظر دهم، اما با اینکه در زمینه مراقب و نگهداری از عکس‌ها نقدهایی وجود دارد، نظر من این است که خبرگزاری‌ها آرشیوی غنی از عکس‌های به جا مانده از انقلاب و جنگ در اختیار دارند که امانت خوبی برای روایت تاریخ برای نسل‌های آینده است.
این عکاس پیشکسوت گفت: در آن روزهای ملتهب و پورآشوب انقلاب جز من و محسن شاندیز و برخی از عکاسان روزنامه‌های کیهان و اطلاعات، عکاس دیگری به خیابان‌ها نمی‌رفت. در مقطعی مطبوعات به مدت ۶۶ روز تعطیل شدند و بر همین اساس عکاسان کیهان و اطلاعات نیز به خیابان‌ها نیامدند و من، محسن شاندیز، محمود کلاری، زنده‌یاد کاوه گلستان و محمد اسلامی‌راد باقی ماندیم.
صیاد در پایان گفت: حال از میان هم نسلان عکاسم، افراد کمی باقی مانده‌اند. تا آنجا که می‌دانم من و محسن شاندیز مانده‌ایم و محمود کلاری که زمانی در زمینه عکاسی مستند و خبری فعال بود، فیلمبردار سینما شد. از آقای محمد اسلامی‌راد نیز اخبار زیادی ندارم اما امیداورم هرجا هست خوب و سلامت باشد. آقای فرنود نیز یکی دیگر از هم نسلان من است که البته در وقایع انقلاب حضور نداشت و پس از پیروزی انقلاب به ایران آمد و از جبهه‌های جنگ تحمیلی عکاسی کرد.
در ادامه ضمن پرداختن به زندگی هنری و فعالیت‌های هفت عکاس موثر در ایام انقلاب اسلامی، برخی از آثار آن‌ها مرور می‌شود.
کاوه گلستان
کاوه گلستان را یکی از عکاسان پیشرو در حوزه عکاسی مطلبوعاتی می‌دانند. او ۱۳ فروردین‌ماه سال ۱۳۸۲ هنگام حضور در خط مقدم جنگ آمریکا علیه عراق، در شهر مرزی کفری در ۱۳۰ کیلومتری بر اثر انفجار مین کشته شد.
گلستان درباره عکس‌هایش گفته است: «من می‌خواهم صحنه‌هایی را به تو نشان دهم که مثل سیلی به صورتت بخورد و امنیت تو را خدشه‌دار کند و به خطر بیندازد. می‌توانی نگاه نکنی، می‌توانی خاموش کنی، می‌توانی هویت خود را پنهان کنی، مثل قاتل‌ها، اما نمی‌توانی جلوی حقیقت را بگیری، هیچ کس نمی‌تواند.»
محسن شاندیز
محسن شاندیز را یکی از عکاسان تاثیر گذار انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی می‌دانند. او تا روزهای پایانی دفاع مقدس در جبهه‌ها به عکاسی مشغول‌بود.
عکس‌های شاندیز علاوه بر ارائه در چندین نمایشگاه در کتاب‌های بسیاری به چاپ رسیده است. یکی از عکس‌های شاندیز در رابطه با صحنه مبارزه مردم خرمشهر در برابر یک تانک عراقی است که در سال ۱۹۸۱ میلادی به عنوان عکس برگزیده نمایشگاه جهانی آمستردام انتخاب‌شد. هم چنین نام او در فهرست کتاب «شاهدان زمان» که شناسه عکاسان شهید، جانباز و ایثارگر است، به عنوان عکاس ایثارگر آمده است.
محمد صیاد
محمد صیاد یکی از عکاسان خبری ایران است و از او عکس‌های ماندگاری از دوران انقلاب اسلامی و جنگ به جا مانده است.
صیاد در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ طی همکاری با روزنامه آیندگان در بخش‌های سیاسی، ورزشی و اجتماعی همکاری کرد. او از سال ۱۳۵۷ و در آستانه‌ی انقلاب، درحالیکه هنوز در آن روزنامه مشغول به کار بود، همکاری خود را با خبرگزاری آسوشیتدپرس آغاز کرد که تا سال ۱۳۸۰ ادامه یافت.
عکس‌های مربوط به دوران انقلاب و جنگ محمد صیاد در کتاب‌های مختلفی به چاپ رسیده است. او در سال ۱۳۵۸ با کاوه گلستان کتاب شورش را منتشر کرد که گزارشی تصویری از روزهای منتهی به انقلاب است. صیاد در سال ۱۳۵۹ به خاطر عکس‌های مربوط به شکست نیروهای دلتا در عملیات طبس موفق به دریافت جایزه‌ای برای بهترین عکاس خبری خاورمیانه شد.
بهمن جلالی
زنده‌یاد بهمن جلالی زاده سال ۱۳۲۳ که در دی ماه سال ۱۳۸۸ درگذشت، یکی از عکاسان مطرح ایرانی است که طی دوران حیاتش علاوه بر نگارش و تالیف چند اثر مکتوب شاگردان بسیاری را تربیت کرده است.
آثار او در بیش از ۵۰ نمایشگاه عکس در ایران و چند کشور اروپایی به نمایش درآمده است. بهمن جلالی در جریان انقلاب سال ۱۳۵۷، همچنین جنگ تحمیلی عکس‌های متعددی را از وقایع و اتفاقات به ثبت رسانده است. زنده‌یاد جلالی که افتخارات متعددی از رویدادهای داخلی و بین‌الملی کسب کرده، بنیان‌گذار عکسخانه ایران است و سردبیری فصلنامه عکسنامه را به عهده داشته است.
عکس‌های جلالی از روزهای پایانی رژیم شاه و پیروزی انقلاب از جمله مجموعه عکس‌های ماندگار تاریخ عکاسی در ایران است. او بر این باور بود که هر عکس همان لحظه که گرفته می‌شود، تمام شده است، اما آن‌چه که ناتمام می‌ماند درون آن عکس است.
رعنا جوادی همسر بهمن جلالی درباره ویژگی عکس‌های همسرش گفته است: نگاه بی‌طرفانه بهمن به اتفاقات و اینکه همیشه دوست داشت شاهدی بر تاریخ باشد از مشخصه‌هایی است که عکس‌های او را متمایز می‌کند. عکس‌های بهمن جلالی جنبه زمانی ندارند، تبلیغاتی نیستند و به معنای واقعی مستندند.
آلفرد یعقوب‌زاده
آلفرد یعقوب‌زاده عکاس اهل ایران و فرانسه است. با شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷ وی تحصیل در رشته طراحی داخلی را رها کرد و وارد دنیای عکاسی شد.
او در بحبوحه انقلاب اسلامی به خیابان‌ها رفت وقایع و اتفاقات آن سال‌ها را عکاسی کرد. با شروع جنگ ایران و عراق یعقوب‌زاده به جبهه رفت و ۳ سال در گروه جنگ‌های نامنظم دکتر چمران حضور داشت و برای رسانه‌های داخلی و خارجی عکاسی کرد.
عکاسی جنگ ایران و عراق و همکاری با خبرگزاری آسوشیتد پرس، گاما، آژانس عکس سیگما، سیپاپرس و عکاس اختصاصی مجله نیوز ویک از سال ۱۹۸۳ تا ۱۹۸۵ میلادی در لبنان از جمله فعالیت‌های او در عکاسی است.
عمده فعالیت‌های حرفه‌ای این عکاس به ثبت رویدادهای گروگانگیری در جنگ لبنان اختصاص دارد. وی ۱۳ سال در میان مبارزان فلسطینی علیه اسرائیل عکاسی کرده است. یعقوب زاده از بحران‌های داخلی سومالی، افغانستان، ازبکستان، تاجیکستان، کوبا، هند، ترکیه، روسیه، عراق، چین، چچن، سری لانکا، آمریکا و… لحظات تاریخی را ثبت کرده است.
عباس ملکی
عباس ملکی را تنها عکاس واقعه ۱۷ شهریور سال ۱۳۵۷ موسوم به جمعه سیاه می‌دانند. او در سال ۱۳۴۰ حرفه خود را از کارگری در یک آغاز کرد و اولین بار در سال ۱۳۴۴ به عکاسی در روزنامه کیهان پرداخت.
بنا به شنیده‌ها در روز ۱۷ شهریور عباس ملکی با چند عکاس دیگر به محل واقعه می‌روند اما جز ملکی کسی موفق به ثبت وقایع آن روز نمی‌شود.
سبحان قلی کهنبایی
زنده‌یاد سبحان قلی کهنبانی، یکی از عکاسان دوران انقلاب است که روز ۱۲ بهمن‌ها سال ۱۳۵۷ عکس‌هایی از حضور و سخنرانی امام خمینی (ره) در بهشت زهرا(س) را به ثبت رسانده است.
وی همچنین تصاویر ماندگاری را در جنگ تحمیلی به ثبت رسانده و عکاس رویدادهای ورزشی بین‌المللی بوده است. او در سال ۱۳۴۱ به استخدام آژانس پارس (خبرگزاری ایرنای فعلی) درآمد و آذرماه امسال در سن ۷۶ سالگی دارفانی را وداع گفت.
