قزوین بهشتی برای مستندهای رازآلود

به گزارش خبرنگار ایلنا در قزوین، الصاق عناوینی مانند شهر موزه و قطب گردشگری تاریخی به قزوین آن چنان که باید با واقعیت‌های موجود تطابق دارد اما آنچه بیشتر از همه خودنمایی می‌کند نگاه کم‌ارزش مسئولان استان قزوین به میراث تاریخی و فرهنگی استان قزوین است که نتیجه آن ناشناختگی و مهجور ماندن جلوه‌های جذاب این آثار است.

هر کدام از بناهای تاریخی قزوین حاوی رموز و اسراری هستند که نه در رسانه‌های ملی و محلی به آنها پرداخته شده و نه در سایت‌های گردشگری خبری از آنها به چشم می‌خورد.

با این حال قزوین با آثار تاریخی و کهن خود محمل خوبی برای ساخت مستندهای رمزآلود تاریخی است که بهترین نمونه آن سلسله مستندهای ساخته‌شده در مورد اهرام ثلاثه مصر و مجسمه‌های غول‌پیکر جزیره ایستر در کشور شیلی است که امروز به یک آرکه‌تایپ نمادین در آثار سینمایی و پویانمایی مبدل شده‌اند.

راز مگوی «سنجده مسجد»

مسجد سنجیده از کهن‌ترین مساجد ایران است که گنبد بزرگ و ساده آن ذهن گردشگران را به دوران ایلخانی و تیموری می‌برد. بنایی که یک راز مگوی بزرگ در خود دارد.

یک قزوین‌شناس باسابقه درباره روایت‌های مختلفی که در مورد مدفون شدن پیکر «حسن صباح» در این مسجد وجود دارد به خبرنگار ایلنا گفت: در طبقه زیرزمین مسجد سنجیده یا به قول قزوینی‌ها «سنجده مسجد» مزاری وجود دارد که بر روی سنگ آن نام حسن نگاشته شده و عده‌ای باور دارند که این مزار، گور حسن صباح، رهبر فرقه اسماعیلیه است؛ البته این فرضیه در پژوهش‌های تاریخی تایید نشده است.

مهدی نورمحمدی با ذکر اینکه اسرار این سنگ مزار همچنان مکتوم و ناگشوده باقی مانده است، بیان کرد: همچنین برخی از قدیمی‌های محله راه‌‌ری اعتقاد دارند که یکی از عارفای بزرگ قزوینی در این مکان مدفون شده است که هویت این عارف بر هیچ کسی معلوم نیست و از رازهای دیگر مسجد سنجیده است.

وی به خرافاتی که در گذشته در مورد این مکان وجود داشته هم اشاره کرد و ادامه داد: یکی از این خرافات این بود که افراد سنگ‌های کوچکی را با خود به زیرزمین مسجد می‌آوردند و معتقد بودند که اگر این سنگ‌ها به دیوار مسجد بچسبد، نذرشان برآورده می‌شود. همچنین برخی با خود پارچه‌هایی می‌آوردند و در کنار سنگ مزار یادشده آویزان می‌کردند.

سامانه ذخیره انرژی پسامدرن در حمام قجر

اما یکی از بناهای نسبتاً پر رمز و راز دیار مینونشان گرمابه یا حمام قجر است که حدود 2 دهه پیش تعطیل شده و از حدود یک و نیم دهه قبل هم در قالب تغییر کاربری به یک موزه مردم‌شناسی مبدل شده است.

حمام قجر در سال 1057 هجری قمری و در دوران صفویه ساخته شده است.

از آنجایی که شاه عباس دوم صفوی به یکی از سرداران خود به نام «امیر گونه‌خان قاجار» دستور احداث این گرمابه را داده، این بنا در دوره صفوی «حمام شاه» خوانده می‌شد.

نخستین مرمت این حمام در دوران قاجاری صورت گرفته و از آنجایی که سازنده بنا یعنی امیرگونه خان از ایل قاجار بوده، در زمان سلسله قاجاریه نام این گرمابه به «حمام قجر» تغییر می‌کند.

مدیر موزه مردم‌شناسی "حمام قجر" وجود سامانه ذخیره گرما و انرژی در این گرمابه را مهمترین نکته ناگفته از این بنای تاریخی دانست و به خبرنگار ایلنا گفت: راهروهایی به نام «گربه‌رو» در کف این حمام ایجاد شده که حرارت ناشی از آتش و بخار داغ مازاد به آنها هدایت شده و در تمامی کف حمام جریان پیدا می‌کند؛ به این ترتیب بستر (کف) و سکوهای حمام حتی در ساعات فعال نبودن خزینه همیشه گرم می‌ماندند.

احمد محمدی افزود: به این سیاق است که حمام تاریخی قجر جلوه‌‌ای کهن از سامانه ذخیره‌ انرژی را در دل خود به بهترین شکل جای داده؛ سامانه‌ای که امروز به این کیفیت در بناهای چند میلیون دلاری و لاکچری غربی دیده نمی‌شود.

تنها موزه برای نمایش شیرواره

محمدی با ذکر اینکه حمام قجر از 3 قسمت سربینه، میان‌در و گرمخانه تشکیل شده است، گفت: بعد از تغییر این گرمابه تاریخی به موزه مردم‌شناسی این موزه تنها محل بازسازی نمادین آیین شیرواره در کشور شد. به طوری که در قسمت میان‌در این گرمابه آیین شیرواره یعنی به اشتراک گذاشتن شیر تولیدشده بین خانواده‌های روستایی به صورت نمادین بازسازی شده و به نمایش درآمده است.  

ترکیب غریب معماری مسیحی و اسلامی در کاروانسرای هجیب

این روزها توجه بیش از اندازه به آثار تاریخی مرکز استان باعث شده که بناهای تاریخی دیگر نقاط استان تا حدی فراموش شوند.

یکی از این بناهای زیبا و بکر، کاروانسرای هجیب است که در 48 کیلومتری جاده بوئین‌زهرا به ساوه و در شمال غربی روستایی به همین نام قرار دارد.

این کاروانسرای بزرگ که در دوران صفوی ساخته شده، با مساحت 5 هزار و 850 مترمربع، زیربنای 4 هزار مترمربع و 36 حجره از کاروانسراهای کم نظیر ایران به حساب می‌آید، به طوری که «ژان شاردن» جهانگرد فرانسوی در سیاحت نامه معروف خود، آن را بهترین کاروانسرای ایران لقب داده و در صورت حمایت مدیران ارشد استان برای مرمت و احیا می‌تواند به زیبایی و شکوه پیشین خود بازگردد.

کارشناس ابنیه تاریخی اداره میراث فرهنگی و گردشگری بوئین‌زهرا درباره این کاروانسرای تاریخی به جام جم گفت: از آن جهت به هجیب کاروانسرای «مادر شاهی» می‌گویند که این بنا به وسیله «زینب بیگم» مادر شاه عباس یکم صفوی و با هزینه‌ای نزدیک به 4 هزار تومان احداث شده و بناهای الحاقی اش که شامل 2 آب انبار، 2 باغ، یک گرمابه و یک جویبار بوده، برای تأمین هزینه‌های تعمیر و نگهداری این بنا ساخته و وقف شده بودند.

محسن علیخانی هجیب را دومین کاروانسرای بزرگ و باارزش ایران دانست و افزود: این بنا بر پی و شالوده‌ای سنگی استقرار یافته و بقیه ساختمان با آجر ساخته شده است. همچنین هجیب یک کاروانسرای 4 ایوانی است که طرح یا پلان آن به شکل مربع است و در اصلی آن، در جنوبی است که با گذر از آن به سرای اصلی این بنا می‌رسیم.

وی با اشاره به برج‌های کوچک مدور در دیواره بیرونی کاروانسرای هجیب ادامه داد: این برجچه‌ها از سنگ و آجر و به حالت نیم ستون ساخته شده‌اند که ارتفاع آنها نیم متر از بام سرا بالاتر بوده و با توجه به شباهت آنها با برجچه‌های موجود در قلعه‌های قرون وسطای اروپا ردپای معماری غربی در طراحی این بنا دیده می‌شود.

علیخانی یادآور شد: ترکیب اسلوب معماری گوتیک و معماری ایرانی دوره صفوی در ساخت این بنا مهمترین راز کاروانسرای هجیب است که این فرض را میان باستان‌شناسان ایجاد کرده که ممکن است این بنا توسط معمار مسیحی ساخته شده باشد که مجبور به الحاق معماری ایرانی به این بنا بوده است.

حرف آخر

در حالی که قزوین پر از زیرساخت‌های واقعی ساخت مستندهای روزآلود تاریخی است، مسئولان میراث فرهنگی استان همچنان اصرار دارند که فقط سعدالسلطنه را به رخ مدیران و گردشگران بکشند.

با این حال دعوت از مستند سازان بزرگ برای  بازدید از ناشناخته‌های گردشگری قزوین و دیدار بناهای رمزآلود مینودری همچون مسجد سنجیده، حمام قجر و کاروانسرای می تواند جلوه های دیگری از اسرار و ناشناخته‌های تاریخی این دیار را به روی همگان بگشاید.

گزارش:صبا محمدخانی