تپه گردآشوان پیرانشهر کلیدی ترین محوطه مس و سنگ جدید در منطقه

به گزارش ایلنا، مهناز شریفی (سرپرست هیئت باستان شناسی کاوش تپه گردآشوان) در نشست مجازی که به مناسبت هفته پژوهش برگزار شد وجود رودخانه را یکی از عوامل شکل گیری این تپه عنوان کرد.  

وی با بیان اینکه کاوش گردآشوان با هدف شناخت وضعیت فرهنگی حوزه زاب در دوره مس و سنگ جدید (حسنلو VIII) انجام یافت تصریح کرد: در این طرح تلاش شد تا نتایج پژوهش، با ارائه لایه نگاری دقیق،مطالعه بقایای معماری و مواد فرهنگی بتوان روابط فرهنگی حوزه زاب را با دیگر مناطق تبیین کرد.

این باستان شناس افزود: یکی از ویژگی های دوران مس و سنگ جدید شمال غرب ایران،سفالهای کاهرو  Chaff-Tempered است که با توجه به تبادلات بین مناطق مرتفع ،دشتها و زمینهای پست به ویژه طی دوره مس وسنگ ،سنت فرهنگی سفالهای کاهرو را در مناطق مختلف شاهد هستیم.

او گاهنگاری نسبی و نتایج به دست آمده از کاوش را نشانگر پیوندهای فرهنگی حوزه زاب با مناطق قفقاز ، آناتولی و بین النهرین دانست که به دلیل نزدیکی به حوزه های فرهنگی فوق دارای روابط فرهنگی بوده اند. 

وی گفت: تپه گرد آشوان با ارتفاع 9 متر یکی از نقاط کلیدی حوزه شمال غرب محسوب می شود، لذا پرداختن به آن اهمیت می یابد و اطلاعات سودمندی از این دوره ارایه می دهد.

شریفی با بیان اینکه  نتایج پژوهش نشان دهنده همزیستی اجتماعات و اشتراکات فرهنگی ساکنان گردآشوان با سایر مناطق شمال غرب، شمال بین النهرین ، قفقاز و آناتولی بوده که این امر باعث تشابهات فرهنگی شده خاطرنشان کرد: مواد فرهنگی گردآشوان مشابهت نزدیکی با دیگر محوطه های همزمان در حوزه دریاچه ارومیه از یک سو و مناطق قفقاز،آناتولی و همچنین محوطه های بین النهرین دارد.

او گفت:در واقع شرایط جغرافیایی حوضه دریاچه ارومیه در طول تاریخ همواره مسیر تردد بوده و به نظر می رسد گردآشوان نقش میان راهی و ارتباطی داشته که  وجود ابسیدین های مکشوفه بر این امر صحه می گذارد.

کبوتر خانه های اصفهان

فریبا سعیدی انارکی در ادامه این نشست به بیان گوشه ای از پروژه کبوتر خانه های اصفهان پرداخت و گفت : بافت معماری کبوترخانه ها که از گل رس ، کاه و نمک تشکیل می شد در برابر سرما و گرما مقاوم بود و عایقی حرارتی و در عین حال صوتی محسوب می شد تا آرامش کبوتران اندرون کبوترخانه را تأمین کند.

او افزود: غالب کبوتر خانه ها به واسطه بهره گیری از حد اکثر فضا به شکلی استوانه مانند ساخته می شدند تا لانه های بیشتری را در خود جای دهند.

به گفته این باستان شناس ، کبوترخانه های نواحی گرمسیر که بیشتر در استان اصفهان متمرکز هستند ،عموما پلان مدور با سازه استوانه ای دارند و تعدادی از این برج ها ی کبوتر از داخل به صورت ستاره ای ویا چند طبقه ساخته شده اند.

سعیدی انارکی تصریح کرد: بیشتر منابع تاکید بر کارکرد این بناها به عنوان منبع تامین کود کشاورزی کرده اند و در منابع متقدم و متاخر در طب خواص در مانی و کاربرد فضله کبوتر به تفصیل شرح داده شده ، همچنین به دلیل وجود مواد معدنی سودمند در فضله کبوتر در صنایعی مانند ساخت باروت ، رنگرزی و چرمسازی استفاده می شده است.

او با بیان اینکه بر اساس این مدارک و شواهد موجود کبوترخانه ها در قرن چهارم هجری وجود داشته و ساخته می شده اند خاطرنشان کرد که ساخت این بناها قبل از قرن چهارم هجری آغاز شده بود نیز کاربرد داشته است و اسناد تصویری و نوشتاری از سیاحان و جهانگردان اروپایی به جامانده که اطلاعات زیادی را راجع به کاربرد و سازه کبوتر خانه ها در اختیار می گذارد.

این پژوهشگر در پایان گفت: یکی از نمونه های خوب به جامانده از این گروه کبوتر خانه هزار جریب است که در جنوب شهر اصفهان قرار گرفته و متعلق به دوره صفوی است  وعلاوه بر آن در روستاهای اطراف اصفهان و نواحی غربی استان به خصوص در خوانسار و گلپایگان ، جنوب اصفهان در مبارکه و شرق اصفهان روستای گورت هنوز برج های کبوتر دیده می شود.

هوار و هوارنشینی در هورامان ـ مطالعات باستان مردم شناسی در منطقه هورامان

حسن رمضانی  نیز در این نشست به پژوهش هوار و هوارنشینی در هورامان ـ مطالعات باستان مردم شناسی در منطقه هورامان با تکیه بر الگوی تحرک  پرداخت واظهار داشت:  براساس مطالعات صورت گرفته در این منطقه می توان الگوی تحرک این جوامع را به دو گروه هوارهای مختص جوامع دامدار و هوارهای مختص جوامع کشاورز تقسیم کرد.

او با بیان اینکه  این دو الگو از نظر بازه زمانی با یکدیگر متفاوت هستند افزود: جوامع دامدار از اواخر زمستان تحرک خود را آغاز و در اواخر تابستان به روستا بازمی گردند در حالی که جوامع کشاورز از نیمه دوم فصل بهار مقدمات کوچ خود را آغاز کرده و تا اواسط فصل پاییز در هوار مختص خود سکونت داشته و پس از کاشت غلات خود همزمان با کاهش شدید دما و افزایش میزان بارش به روستا باز می گردند.

به گفته این باستان شناس، الگوی تحرک جوامع دامدار در ارتفاعات کوهسالان و شاهو قابل رویت بوده واین در حالی است که الگوی کوچ جوامع کشاورز در ارتفاعات کوه تخت مشاهده می شود.

او با بیان اینکه  در هوارهای مختص جوامع دامداری وجود مرتع مناسب در نحوه مکان گزینی جوامع از اهمیت بسیاری برخوردار است تصریح کرد: اما در هوارهای مختص کشاورزی مهمترین دلیل مکان گزینی در یک منطقه وجود چشمه و منابع آب کافی است.

رمضانی در پایان تأکید کرد: مطالعات باستان مردم شناسی در خصوص منطقه هورامان می تواند رهیافت مهمی برای باستان شناسان در جهت تشخیص الگوی تحرک جوامع در دوره پیش از تاریخ به همراه داشته باشد. 

بررسی و مطالعه سازه های آبی منطقه کهگیلویه

احمد آزادی در ادامه نشست با بیان بخشی از پروژه بررسی و مطالعه سازه های آبی منطقه کهگیلویه گفت:کُهگیلویه منطقه ای با ارتفاع بین 500 تا 3600 متر از سطح آبهای آزاد در بخشهای جنوبی زاگرس قرار گرفته است.

او با بیان اینکه این منطقه در بین دو حوزه  فرهنگی فارس و خوزستان قرار داشته و در گروه مناطق بینابینی به شمار می آید افزود:  به طور کلی، سازه های آبی منطقه  کُهگیلویه به شش گروهِ آسیاب، پل، کانال انتقال آب، آب انبار، سنگ آب و چاه سنگی تقسیم می شوندکه  در چشم اندازهای مختلف ایجاد شده اند.

این باستان شناس گفت :  دشتها و حواشی آن، حاشیه  رودخانه ها و کوهستان عمده ترین چشم اندازهایی هستند که سازه های آبی در آنها شکل گرفته است وبه طور کلی آسیاب های این منطقه را براساس الگوی پراکنش می توان به دو گروهِ آسیاب های مُنفرد و آسیاب های مجموعه ای تقسیم کرد.

آزادی افزود: پل ها یکی دیگر از انواع سازه های آبی این منطقه است که در این بررسی ها بقایای 6 مورد از آنها شناسایی شد که بیشتر آنها بر روی رودخانه  مارون، به عنوان اصلی ترین مانع ارتباطی این منطقه ساخته شده اند.

وی با بیان اینکه کانالهای انتقال آب گونه  دیگرِ سازه های آبی این منطقه هستند که برخی از آنها با استفاده از سنگ و ساروج و برخی دیگر از آنها کانال هایی هستند که در دل کوه ایجاد شده اند گفت : آب انبارها به عنوان یک گونه  دیگر از سازه های آبی این منطقه به دو گروه آب انبارهایی که با هدف مصارف کشاورزی و آب انبارهایی که با اهداف امنیتی در درون دژها ساخته شده اند تقسیم می شوند.

او خاطرنشان کرد : سنگ آبها که سازه هایی کَنده شده در داخل سنگ هستند و چاههای آب که با استفاده از دورچینی سنگ ساخته شده اند، از دیگر گونه های سازه های آبی منطقه  کُهگیلویه به شمار می آیند.   

کاوش نجات بخشی محدوده سد پیغام چای

نسرین طایفه قهرمانی در ادامه این نشست  با اشاره به کاوش نجات بخشی محدوده سد پیغام چای، کورگانهای قره داشلی یک و دو گفت :کورگان های قره داشلی 1 و 2 نام دو کورگانی است که در محدوده سد پیغام چای در جنوب غربی شهرستان کلیبر در استان آذربایجان شرقی در سال 1398 به سرپرستی اینجانب مورد کاوش قرار گرفت.

به گفته این باستان شناس ، این کورگانها با هدف نجات بخشی ولی بدون حمایت مالی آب منطقه ای آذربایجان شرقی (بعنوان کارفرما) در پی رسیدن به پرسش های فصل اول نجات بخشی (1397) کاوش شد.

او تصریح کرد : در فصل اول در کورگان شاه لیق نشانه هایی از اجرای یک مراسم آیینی بدون چاله تدفین در کورگانی با قطر 45 متر، عاملی بود تا با کاوش کورگان های دیگر پرده از راز این کورگانها گشوده شود،  به همین دلیل با کاوش دو کورگان دیگر بار دیگر با کورگان هایی بدون چاله تدفین روبرو شدیم که نشانه هایی از برپایی مراسم آتش، اجرای مراسم قربانی (کودکان مثله شده)، اهدای هدایا و نذورات همچون سفال، سنجاق های مفرغی، آویز حلقه ای، مهرهای گلی، ابسیدین، سرباره های آهن، پیکرک های حیوانات، ساختار پیچیده و پرزحمت معماری، بیانگر اجرای آیینی خاص در این منطقه در هزاره اول ق.م داشت.

 طایفه قهرمانی گفت :آنچه مهم این است که در ایران کورگانی با این مشخصات تاکنون یافت نشده بود و نشان می دهد بسیاری از این کورگانها که زین پس در ایران ممکن است کشف شوند باید در دسته بندی جدیدی به نام «کورگان های آیینی» تقسیم  شوند که مشابه این نوع  در خارج از مرزهای فعلی ایران، در غرب مغولستان در تپه بایرام، قزاقستان و همچنین در گرنی در جنوب سیبری گزارش شده است.

به گفته این باستان شناس ، اینکه هدف مردمان هزاره اول ق.م از برپایی این ساختارهای پیچیده با مراسم خاص چه بوده و تحت تاثیر چه کیش و آیینی این کورگانها برپا می شدند، پرسشی است که با انجام کاوشهای بیشتر می توان پاسخ روشن تری برای آن پیدا کرد.