چگاسفلی در حافظه مجامع علمی رسوب کرده است

به گزارش ایلنا، عباس مقدم (سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی تل چگاسفلی، پروژه پیش از تاریخی زهره) در نشست مجازی پژوهشکده باستان‌شناسی که به مناسبت هفته پژوهش و با خوش آمد گویی روح ا… شیرازی رییس پژوهشکده باستان‌شناسی آغاز شد، به تشریح دستاوردهای پروژه پیش از تاریخی زهره در پنج‌ساله اول ۱۳۹۴تا ۱۳۹۹ پرداخت.

او گفت: در سال ۹۴پروژه پیش از تاریخی زهره با هدف انجام پژوهش در محوطه‌ای باارزش که اطلاعات باستان‌شناسی کمی از آن در دسترس بود با دو پرسش؛ جایگاه چگاسفلی با توجه به مکان قرار گیری‌اش در بستر باستان‌شناسی اواخر هزاره پنجم پ. م چیست و چرا در یک بازه زمانی نسبتا کوتاه وسعتنی اینچنینی یافته است؟ آغاز شد.

این باستان‌شناس با بیان اینکه این پرسش‌ها بر اساس دانسته‌ها ما شکل گرفته است به تشریح راهبرد و روش‌شناسی این پروژه در ابعاد پژوهشی، حفاظتی، آموزشی و معرفتی و اقدامات گسترده‌ای که در جهت معرفی این محوطه تاریخی در همکاری‌های مشترک با مراکز داخلی و خارجی صورت گرفته پرداخت.

مقدم برآیند فعالیت‌های در پنج‌ساله اول را اینگونه تشریح کرد: چگاسفلی در منظومه زیست گاه‌های شاخص هزاره پنجم پیش از میلاد خاور نزدیک از اهمیت والایی برخوردار است و در آن با جامعه‌ای مواجه‌ایم که ساکنان آن با نواحی دوردست مراورده داشتند ومذهب و ایدئولوژی از اهمیت بالایی در آن جامعه برخوردار بوده است.

این باستان‌شناس با بیان اینکه برخلاف دیدگاه‌های سنتی، نواحی پس کرانه‌ای و حتی کرانه‌ای خلیج فارس یکی از خاستگاه‌های مهم جوامع حتی در پیش از تاریخ بوده تصریح کرد: روزآمد بودن روش‌ها و دسترسی به امکانات ثبت و ضبط مدارک باستان‌شناسی به ما کمک کرده است تا بهتر از نمونه‌های پیشینی (شوش، هکلان و دم‌گر پرچینه) در ثبت و ضبط مدارک باستان شناختی موفق باشیم.

مقدم افزود: چگاسفلی در حافظه جامعه داخلی و مجامع علمی داخلی و خارجی رسوب کرده است و این شاید کمترین دستاورد ما در پنج‌ساله اول پروژه پیش از تاریخی زهره باشد.

بررسی‌های باستان‌شناسی در شهرستان انار

در ادامه محمد حسین عزیزی خرانقی (عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) با اشاره به اینکه نخستین فصل بررسی‌های باستان‌شناسی شهرستان انار، استان کرمان در راستای تکمیل نقشه باستان‌شناسی کشور و شناخت توالی فرهنگی استقرارهای این شهرستان و بخش شمالی استان کرمان به سرپرستی اینجانب و سپیده جمشیدی یگانه انجام شده به تشریح فعالیت‌های صورت گرفته در قالب این پروژه پرداخت.

او با بیان اینکه شهرستان انار در شمال استان کرمان قرار گرفته و از شمال به استان یزد، از غرب به شهر بابک، از شرق به زرند و از جنوب به رفسنجان محدود می‌شود افزود: این شهرستان دارای اقلیم بسیار خشک و گرم با بیابانها و شورهزارهای بسیار گسترده و کوه‌های کم ارتفاع و فرسوده است.

عزیزی خرانقی خاطرنشان ساخت: طی بررسی‌های صورت گرفته در این شهرستان تا کنون ۱۲۰ اثر فرهنگی- تاریخی شامل محوطه‌ها و بناهای تاریخی و مخصوصا سازه‌های آبی، شناسایی شده است.

این باستان شناس، قدیمی‌ترین آثار شناسایی شده را چند محوطه تاریخی مربوط به دوره‌های تاریخی دانست و گفت: عمده آثار مربوط به دوران اسلامی و مخصوصا دوره‌های صفوی، قاجار و پهلوی است.

وی شاخص‌ترین اثر شناسایی شده در این شهرستان را ارگ تاریخی انار اعلام کرد که در محل به ارگ ساسانی معروف و در تاریخ ۱۳۸۹/۱۱/۱۷ به شماره ثبت ۳۰۳۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

سرپرست هیئت باستان‌شناسی، یکی از یافته‌های بسیار ارزشمند این بررسی را شناسایی ۴۷ رشته قنات در این شهرستان اعلام کرد که گویای تلاش خستگی ناپذیر مردم ساکن کویر در این نقطه از کشور به منظور تامین آب مورد نیاز کشاورزی و آبادانی بیابان‌های تفته انار است.

او گفت: متاسفانه در دهه‌های اخیر با احداث چاه‌های عمیق و بهره برداری بی‌رویه آب‌های زیر زمینی، اکثر این قنات‌ها خشک شده و تنها ۵ رشته آن هنوز بخشی از آب کشاورزی منطقه را تامین می‌کنند.

عزیزی خرانقی، قنات را یکی از سازه‌های بسیار پیچیده تامین آب در جهان دانست که احداث آن نیاز به تکنولوژی و دانش بسیار بالایی در خصوص شناخت زمین‌شناسی منطقه، شناخت جریان‌های آب زیر سطحی و پوشش گیاهی و درک و محاسبه دقیق طول آن از مادر چاه تا مظهر قنات داشته است و تصریح کرد که متاسفانه در بسیاری از نواحی مرکزی ایران با از دست رفتن مقنی‌های متخصص حفر قنوات، اینک بخش بزرگی از این دانش از بین رفته است؛ هر چند که حفر چاه‌های عمیق که هر سال بر عمق آنان افزوده می‌شود، کاملا موضوع آبیاری به وسیله قنات را که هزاران سال موجب آبادانی تمامی شهرهای مرکزی ایران بودند را بلا استفاده کرده است.

وی در پایان ابراز امیدواری کرد: این بررسی و شناسایی و معرفی آثار باقی مانده این شهرستان بتواند از روند تخریبی آثار فرهنگی در این بخش از کشور کاسته و موجب حفظ و حراست و توجه بیشتر مردم و مسئولین این شهرستان به آثار ارزشمند فرهنگی- تاریخی باقی مانده خود، شود.

شناسایی ۲۱۰ اثر و محوطه تاریخی در کوهبنان

در ادامه علیرضا سرداری عضو هیئت علمی پژوهشکده باستان‌شناسی به تشریح برنامه بررسی و شناسایی باستان‌شناسی شهرستان کوهبنان استان کرمان که به سرپرستی وی و مرتضی خانی پور، دانش آموخته دکتری باستان‌شناسی از دانشگاه تهران، در راستای تهیه نقشه باستان-شناسی کشور انجام شده است پرداخت.

وی با بیان اینکه شهرستان کوهبنان در شمال استان کرمان، از نظر جغرافیای فرهنگی، در طول تاریخ جزو یکی از بلوک‌های مهم منطقه کرمان بوده و حتی در بعضی از دوران اسلامی، دامنه نفوذ آن تا بخش‌هایی از بهاباد و بافق در استان یزد نیز گسترش یافته افزود: بخش زیادی از این شهرستان کوهستانی است و از نظر منابع معدنی، غنی می‌باشد که در طول تاریخ نقش مهمی در زندگی مردمان این حوزه داشته است.

این باستان‌شناس افزود: آثار شناسایی شده شامل تپه، محوطه، بنا، آسیاب، آب انبار، بافت روستا، خانه‌های تاریخی، برج، قنات، معدن و کارگاه شدادی، گورهای سنگی، پناهگاه و محوطه‌های روباز می‌شود که متعلق به دوره‌های مختلف است.

وی با اشاره به این نکته که در دوره پارینه سنگی تاکنون سه محوطه و یک پناهگاه شناسایی شده خاطرنشان کرد: پیش از این در سال ۱۹۶۲ میلادی، شواهدی از این دوره توسط رینهولد هوکراید، زمین‌شناس آلمانی در کوهبنان معرفی شده بود.

سرپرست برنامه بررسی و شناسایی باستان‌شناسی شهرستان کوهبنان اظهار داشت: با وجود این، بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که این منطقه یکی از کانون‌های اجتماعات این دوران و کریدور عبور انسان به سمت شرق ایران و داخل آسیا بوده است.

سرداری با بیان اینکه در دوران بعدی پیش از تاریخ، دو محوطه مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد شناسایی شده که تشابه زیادی با فرهنگ‌های عصر مفرغ کرمان به ویژه شهداد داشته تصریح کرد: درواقع این آثار، دلالت بر ارتباطات فرهنگی و تعاملات بازرگانی حوزه‌های جنوبی کرمان با استقرارهای فلات مرکزی ایران دارد که کوهبنان مسیر اصلی این ارتباطات بوده است.

این باستان‌شناس، اظهار داشت: در دوران تاریخی، آثار دوران اشکانی و ساسانی شامل تپه ها، بناها، قلعه‌ها و گورهای پشته سنگی در شهرهای کوهبنان و طغرلجرد شناسایی شده که بسیاری از این گورهای پشته سنگی در ارتفاعات و ستیغ کوه‌های منطقه پراکنده است.

او با بیان اینکه غالب استقرارها و آثار شناسایی کوهبنان متعلق به دوره اسلامی است که به ویژه با توسعه قنات ها، روستاهای زیادی شکل گرفته افزود: با توجه به منابع تاریخی و حضور جهانگردان، کوهبنان در این دوران با جمعیت زیاد و توسعه شهری، دارای مساجد، خانقاه، برج ها، خانه‌های اعیانی و بازار بوده است که در این برنامه ثبت و مستندنگاری شده اند.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به منابع غنی معدنی، تاکنون ۱۲ معدن مس، سرب، روی و گل رخت شوی شناسایی و بقایایی از آثار شدادی و فلزکاری باستان نیز به دست آمده است.

سرداری با بیان اینکه بیشتر این معادن از نوع کانی‌های سرب و روی هستند که در منابع تاریخی، اشاره زیادی به آن‌ها شده تصریح کرد: چنانکه کوهبنان یکی از مهم‌ترین مراکز تولید و فرآوری سرب و روی و معروف به توتیا بوده است.