ماهیت هنری «گرافیتی» را باور کنیم یا ظاهر خرابکارانه‌اش را؟! تصویر
«گرافیتی» یکی از زیر شاخه‌های نقاشی و گرافیک هنری خیابانی است که وجهه‌ای اعتراضی و انتقادی دارد. به همین دلیل است که هنرمندان این عرصه با نام مستعار فعالیت می‌کنند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، دیوارنگاری شهری یا به زبان بهتر هنر گرافیتی به دلیل نفس و زبان اعتراضی خود همواره از سوی حکومت‌ها و نهادهای شهری و فرهنگی مطرود بوده و کمتر کشوری را می‌توان یافت که آن را قانونی بداند. در حال حاضر بسیاری از مراجع قضایی کشورهای مختلف هنر گرافیتی را مقوله‌ای ممنوع و خرابکارانه می‌دانند و گاه هزینه‌های بسیاری صرف پاک کردن نقاشی‌ها و دیوارنگاره‌ها میشود. این هزینه‌ها باعث شده برخی کشورها مکانی مشخص را در اختیار هنرمندان گرافیتی قرار دهند تا به این ترتیب از صرف زمان و انرژی و هزینه جلوگیری کنند. البته با وجود مخالفت‌های بسیار این هنر به دلیل نگاه انتقادی خود به موضوعات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، همواره مورد موافقت عامه مردم بوده و وجهه غیر قانونی‌اش باعث شده هنرمندان این عرصه هویت واقعی خود را فاش نکنند و اغلب با نام مستعار به فعالیت بپردازند. بر همین اساس است که آثار شاخص گرافیتی را نه به خاطر نام نگارنده‌اش بلکه به دلیل ارزش و اهمیت اثر می‌شناسند.
آثار گرافیتی معمولا قابل خرید و فروش نیستند و هیچ سود مالی برای هنرمندان ندارند. این آثار معمولا توسط مراجع دولتی پس از مدت زمانی کوتاه پاک می‌شوند که این اتفاق نیز دلیلی دیگر برای‌عدم ماندگاری آثار مربوطه است. مسائل سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی و هنری، موضوعاتی هستند که هنرمندان گرافیتی آن‌ها را دستمایه قرار می‌دهند. دیوارها، معابر، تونل‌ها، پیاده روها، تیرهای چراغ برق، نیکمت‌ها، قطارها و ایستگاه‌های اتوبوس و گاه بدنه قطارها و ماشین‌ها بوم نقاشی هنرمندان گرافیتی محسوب می‌شوند.
نقاش خیابانی بنکسی که شهرتی جهانی دارد، درباره هنر گرافیتی اینگونه گفته است: «از نظر برخی، ورود غیرقانونی به املاک دیگران و کشیدن نقاشی بر روی دیوارهای آن، ممکن است نوعی بی‌ملاحظگی تلقی شود، اما در واقعیت ۳۰ سانتی مترمربع از مغز شما به‌طور روزانه مورد هجوم گروهی از متخصصان تبلیغاتی قرار داد. گرافیتی پاسخی کاملاً متناسب و درخور به اهداف دست‌نیافتنیِ فروخته‌شده از سوی جامعه‌ای است که تنها به بدنامی و موقعیت خود فکر می‌کند. گرافیتی نمایی از یک بازار آزاد کنترل نشده است که هر آنچه شایسته‌ی هنر باشد به آن می‌دهد.»
نگاهی کوتاه به تاریخچه هنر گرافیتی
زمان پیدایش هنر گرافیتی نیمه دوم قرن ۲۰ است و کشور آمریکا را مبدا آن می‌دانند. کمی بعد این هنر به اروپا نیز رفته و دیری نگذشت که اماکن عمومی، دیوارها و اشیاء توسط هنرمندان ناشناس مملو از تصویرهایی شدند که به موضوعی خاص اعتراض داشت. از سویی، گرافیتی طی قرن بیستم مورد توجه باندهای تبهکاری و خلاف‌کاران خیابانی نیز بوده است. آن‌ها با این کار، پیام خود را به دیگر رقبا می‌رسانده‌اند یا موضوع و جریان و اتفاقی را به پلیس یا مردم یادآوری می‌کرده‌اند.
واژه گرافیتی به چه معناست؟
ریشه واژه گرافیتی ایتالیایی است که از «گرافیتو» به معنی خط خطی یا خراش و علامت گرفته شده است. ناگفته پیداست که دیوارنگاری و نقاشی یکی از هنرهای مورد توجه بشر از ابتدای تاریخ تاکنون بوده و گواه این اتفاق تصویرهایی است که از انسان‌های اولیه بر دیوار غارها و بناها به جا مانده است.
قدمت هنر گرافیتی در ایران
هنر گرافیتی بر خلاف بسیاری از کشورهای آمریکایی و اروپایی در ایران قدمت و سابقه چندانی ندارد و منابع و ماخذی درباره آن در دسترس نیست. با این حال اسناد مدارکی در این رابطه وجود دارد و گویای این است که گرافیتی از اواخر دهه هفتاد و اوائل دهه هشتاد مرسوم شده و تصاویری که در محله اکباتان و آپادانا بر دیوارها کشیده شده گویایی این قدمت است. به طور واضح‌تر زمان بروز گرافیتی کمی پس از ایجاد جنبش موسیقی زیر زمینی و مورد توجه قرار گرفتن هیپ هاپ و رپ است. پس از گذشته چند سال، گرافیتی از تهران به دیگر شهرهای ایران گسترش یافت و تبریز، مشهد، اصفهان، کاشان، رشت و شیراز اولین شهرهایی بودند که به تصاویر گرافیتی مزین شدند.
یکی از دلایل‌عدم وجود منابع مستند، غیر قانونی بودن فعالیت گرافیتی‌کاران در ایران است و به همین دلیل لیست مشخصی از هنرمندان گرافیت کار ایرانی موجود نیست و همه آن افراد با نام مستعار فعالیت کرده‌اند و همچنان نیز اینگونه است. اما دیوار نگاره‌هایی که در سطح تهران و دیگر شهرها وجود دارد گویای فعالیت‌های مستمر آن‌هاست.
اثری از گرافیت آرتیست ایرانی با نام مستعار تنفر
باید یادآور شد دیوارنگاری از سال‌های قبل‌تر مرسوم بوده و نگاره‌هایی که در اواخر دهه پنجاه (مقارن با وقوع انقلاب اسلامی) و دوران جنگ تحمیلی بر دیوارها نقش بسته و به‌طور کم و بیش عکس‌هایی از آن‌ها وجود دارد گواه این موضوع است. البته در آن ایام هنوز «گرافیتی» واژه‌ای نا آشنا بود.
نمونه‌ای از گرافیتی دوران انقلاب به سبک استنسیل
تصویر گرافیتی شهید علیرضا توسلی معروف به ابوحامد فرمانده لشگر فاطمیون
یک تصویر گرافیتی دیگر در سبک استنسیل با موضوع شهدا
با وجود آنکه ماهیت گرافیتی در ایران غیر قانونی است اما با این حال دانشگاه هنر سال ۱۳۹۱ با همکاری دانشگاه هنر و معماری واحد مرکز جشنواره‌ای در این رابطه برگزار کرده است. در حال حاضر گرافیتی‌کاران ایرانی هیچ صنفی ندارند و مجله و روزنامه‌ای با موضوع هنر گرافیتی منتشر نمی‌شود. تنها رسانه‌ای که به هنر گرافیتی می‌پردازد، مجله تخصصی گرافیتی رسانه‌ای فعال در این زمینه است. این سایت خبری به انتشار اخبار و مقاله و یادداشت مربوط به هنر گرافیتی می‌پردازد و هنرمندان این عرصه را معرفی می‌کند. «دیوارنامه» نیز اولین مجله چاپی گرافیتی ایران است که نخستین شماره آن سال گذشته منتشر شده است. مستر من، ایل، اوهام، نفیر، بلک هند، بم بم، غار، کَز، راوی، تنفر، خاموش برخی از گرافیتی آرتیست‌های حال حاضر ایران هستند.
یک اثر گرافیتی در کرمان
سبک‌های مرسوم در هنر گرافیتی
طی دهه‌ها و قرون گذشته هنر گرافیکی به چند سبک مختلف دسته‌بندی شده است:
«تگ گرافیتی» یا «TAG»
تگ، امضای مخصوص هنرمندان این سبک است که با سرعت زیاد و بر روی سطوح عمومی و بافت شهری کشیده می‌شوند.
«تروآپ گرافیتی» «Throw-up»
نوشته و کلماتی که با طرح خاص نگارنده و در دو رنگ متفاوت، همراه با دورگیری کشیده میشود. مدت زمانی که هنرمند برای کشیده تروآپ صرف می‌کند بسیار کوتاه و معمولا کمتر از ۵ دقیقه است.
«پنل» گرافیتی «- Panel»
به آثار گرافیتی که بر روی دیواره بیرونی قطارهای شهری و دیواره‌های کنار خیابان مخصوصا اتوبان‌ها به تصویر کشیده می‌شوند، پنل نام دارد.
«برچسب» گرافیتی، «- Sticker»
برچسب یا استیکر، سریع‌ترین روش خلق آثاری گرافیتی است. در این سبک هنرمند گرافیتی طرح مورد نظر خود را در محیط امن مانند کارگاه یا خانه خود می‌کشد و از آن تعدادی پرینت می‌گیرد و سپس در مدت زمانی کوتاه آن‌ها را روی سطوح مورد نظرش می‌چسباند.
«استنسیل» گرافیتی، «- Stencil»
در این سبک هنرمند با استفاده از شابلون‌هایی که از قبل تهیه کرده، اثر مورد نظرش را توسط اسپری روی سطح مورد نظرش ثبت می‌کند. این سبک در ایران طرفداران زیادی دارد.
سبک وحشی گرافیتی، «- Wildstyle»
«ویلد استایل» که معادل فارسی آن وحشی است، قدیمی‌ترین و پیچیده‌ترین سبک گرافیتی به حساب می‌آید. آثار این سبک دارای حروف و نوشته‌ها، اشکال و فرم‌های پیچیده‌اند و به راحتی قابل خواندن و تشخیص نیستند.
Heaven
هنرمندان گرافیتی در سبک «هیون» آثارشان را در اماکنی ثبت می‌کنند که دسترسی به آن‌ها دشوار باشد تا به این ترتیب دیرتر پاک شوند و بیشتر دیده شوند.
Blockbuster
در سبک بلک باستر معمولا طرح‌ها و دیوار نگاره‌ها با حروف و کلمات در سایز بزرگ ایجاد می‌شوند. در این سبک نیز سرعت عمل در نگارش طرح مولفه‌ای بسیار مهم است.
کشورهای مطرح در عرصه هنر «گرافیتی»
با اینکه هنر گرافیتی به دلیل خوی معترضانه‌اش مورد توجه دولت‌ها نیست، اما مردم به چنین آثاری علاقه نشان می‌دهند و این علاقه تا به آنجاست که برخی از کشورهای دنیا این هنر مردمی را به عنوان پتانسیلی برای زیباسازی و جذب گردشگران مدنظر قرار داده‌اند.
مکزیکوسیتی
مکزیکو سیتی یکی از شهرهایی است که به هنر گرافیتی روی خوش نشان داده است. طی سال‌های گذشته دیوارهای عمومی این شهر مملو از تصاویری شده که توسط هنرمندان گرافیتی کشیده‌اند. گرافیتی‌کاران کشور مکزیک بخصوص شهر مکزیکوسیتی مضامین تاریخی را بیش از دیگر موضوعات مدنظر دارند.
لندن
لندن پایتخت کشور انگلیس نیز یکی دیگر از شهرهایی است که آثار گرافیتی زیبایی بر دیوارهای‌اش نقش بسته است.
پراگ
پراگ پایتخت جمهوری چک مملو از تصاویر گرافیتی است و به واسطه آن‌ها می‌توان به فرهنگ مردم این کشور پی برد. CRYTIC257، SKARF و EPOS257، نام‌های مستعار هنرمندان مطرح اهل جمهوری چک هستند و تعداد زیادی از آثار موجود توسط آن‌ها کشیده شده است.
لیسبون
لیسبون پایتخت کشور پرتقال یکی دیگر از شهرهایی است که اهالی و مسئولان آن به هنر گرافیتی بهای بسیار می‌دهند.
مسئولان شهر لیسبون به‌جای اینکه اجازه دهند منطقه‌ی تجاری و کسب وکار این شهر دچار آشفتگی و تکه‌تکه شود، به اجرای «پروژه‌ی کرونو» پرداختند طی این اتفاق هنرمندان گرافیت کار به صورت یک پارچه به نقاشی روی دیوار ساختمان‌ها پرداختند و آن آثار در سال ۲۰۱۱ در قالب نمایشگاهی پیش روی مخاطبان قرار گرفت.
ووچ
ووچ یکی از شهرهای کشور لهستان محلی برای ارائه آثار گرافیتی است. نقاشی دیواری در ووچ در سایزهای بزرگ روی ساختمان‌های چندین طبقه کشیده شده و توجه مردم و مخاطبان را به خود جلب کرده است.
شیمیزلاو بیزیک و متوس گاپسکی هنرمندان لهستانی هستند که با نام مشترک اتام شناخته می‌شوند و به طور معمول فرهنگ عامه کشورشان را به تصویر می‌کشند.
بوگوتا
بوگوتا پایتخت کشور کلمبیا یکی از شهرهای مطرح در عرصه هنرهای گرافیتی است و آثار زیبایی بر دیوارهایش نقش بسته است. نام یکی از هنرمندان مطرح این شهر کریسپ است. او چند سال قبل فعالیت خود در عرصه هنرهای خیابانی را آغاز کرده و برای بهبود برنامه‌های گردشگری برنامه‌هایی را ارائه کرده است. آثار کریسپ مملو از مفاهیم و مضامین بومی است.
نیویورک
نیویورک یکی از ایالت‌های آمریکا نیز منبعی برای آثار گرافیتی به شمار می‌رود. «بوشوک» محلی واقع در منطقه بروکلین، مکانی است که تصاویر گرافیتی زیبایی بر دیوارهایش نقش بسته است. در تصویر پیش رو تعدادی از هنرمندان مشهور گرافیتی نیویورک، مشغول امضای هنری خود هستند.
در این تصویر تعدادی از هنرمندان مشهور گرافیتی نیویورک، مانند «Buff Monster» که با رنگ‌های روشن صورتی امضای هنری خود را می‌زنند، دیده می‌شوند.
بیت‌الحم
بیت‌الحم واقع در فلسطین محل دیگری است که آثار گرافیتی سیاسی و اجتماعی بر دیوارهایش نقش بسته است. هنرمندان فلسطینی که به واسطه هنر گرافیتی اعتراض و انتقاد خود را مطرح می‌کنند. یکی از جالب‌ترین دیوارهایی که آثار گرافیتی متعددی روی آن دیده میشود، «دیوار امنیتی» در کرانه باختری است.
تصویری گرافیتی نگاشته شده بر دیواری در بیت‌الحم
یکی از جالب‌ترین دیوارهایی که آثار گرافیتی متعددی روی آن دیده میشود، «دیوار امنیتی» در کرانه باختری است
استانبول
استانبول پایتخت ترکیه نیز مملو از تصاویر گرافیتی بی‌نظیر است. متولیان هنرهای خیابانی در ترکیه برای تماشای تصاویر گرافیتی در سطح شهر اپلیکیشنی را نیز طراحی کرده‌اند. استقلال، تانل، کاراکوی و کادی‌کوی محله‌هایی هستند که گرافیتی‌های زیبایی بر دیوارهایش نقش بسته است.
بوئنوس‌آیرس
بوئنوس‌آیرس پایتخت کشور آرژانتین از آن دسته شهرهایی است که برای هنرهای خیابانی ارزش بسیار قائل است. هنرمندان بوئنس‌آیرس آثار هنری خود را در معرض دید عموم قرار می‌دهند که مجسمه‌سازی و گرافیتی بر این تنوع افزوده است. فوتبال و مسابقات این ورزش یکی ار سوژه‌های مورد علاقه گرافیتی‌کاران آرژانتینی است.
پاریس
پاریس در فرانسه، برلین در آلمان، مسکو در روسیه، بریستول در بریتانیا، سانتیاگو در شیلی برخی دیگر از مناطقی هستند که به هنر گرافیتی بهای بسیار می‌دهند.
کرونا موضوع روز گرافیتی‌های این روزها
ویروس کرونا بیش از یک سال است که همه کشورها، از جمله ایران را درگیر کرده و باعث بروز مشکلاتی شده است. این ویروس که بزرگترین بحران بعد از جنگ جهانی دوم محسوب میشود، گرافیت آرتیست‌های همه دنیا را مانند هنرمندان دیگر عرصه‌ها به خود مشغول کرده است. گرافیتی‌کاران ایرانی طی یک سال گذشته آثاری را با موضوع کرونا بر دیوارهای تهران و دیگر شهرها ثبت کرده‌اند. در ادامه نگاهی بیندازیم به آثار هنرمندانی که موضوع کرونا را در آثارشان مدنظر قرار داده‌اند.
گرافیتی با موضوع کرونا اثر نفیر گرافیت آرتیست ایرانی
تصویری دیگر از نفیر با موضوع کرونا
گرافیتی با موضوع کرونا اثر هنرمند ایرانی با نام مستعار خاموش
اثری دیگر از خاموش با موضوع کرونا
یک گرافیتی دیگر از خاموش با موضوع امید
یک اثر گرافیتی از راوی با موضوع کرونا
اثری از گرافیت آرتیسیت ایرانی «blue_wg & pctoons» با موضوع کرونا
